Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, Οσιομάρτυρος Παχωμίου.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν γιος του Κωνσταντίου του Χλωρού και της Αγίας Ελένης. Γεννήθηκε στη Νίσσα της Δαρδανίας, περί το έτος 274. Μετά το θάνατο του πατρός του αναδείχθηκε συμβασιλέας (307) μαζί με τους Μαξέντιο, Λικίνιο και Γαλέριο. Μοιραία επήλθε σύγκρουση μεταξύ των συμβασιλέων. Πριν από την αναμέτρησή του με τον Μαξέντιο (28 Οκτωβρίου 312) ο Κωνσταντίνος είδε στον ουρανό το σημείο του Τιμίου Σταυρού και άκουσε φωνή να του λέει: «Εν τούτω νίκα». Το 313 στο σημερινό Μιλάνο αποφάσισαν μαζί με τον Λικίνιο το λεγόμενο Έδικτον (Διάταγμα) του Μεδιολάνου, που καθιέρωσε την ανεξιθρησκία στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Το 321 καθιέρωσε την Κυριακή ως αργία. Το 324 έμεινε μονοκράτορας. Το 325 συγκάλεσε την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, στη Νίκαια της Βιθυνίας, η οποία έφερε την ειρήνη στους κόλπους της Εκκλησίας. Βλέποντας ότι το μέλλον της αυτοκρατορίας είναι προς ανατολάς, εγκαινίασε το 330 την Κωνσταντινούπολη και έγινε ο πρώτος Χριστιανός βασιλιάς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Απέστειλε τη μητέρα του Αγία Ελένη στα Ιεροσόλυμα, προς αναζήτηση του Τιμίου Σταυρού (εύρεση 6/3). Ίδρυσε ναούς (όπως τη βασιλική του Αγίου Πέτρου στο Βατικάνειο λόφο της Ρώμης, πάνω στον πιστευόμενο τάφο του Αποστόλου Πέτρου, και τη βασιλική του Αποστόλου Παύλου πάνω στον τάφο του, και πάλι στη Ρώμη, αλλά και το ναό της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ, της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα και της Αναλήψεως στο Όρος των Ελαιών). Βαπτίσθηκε Χριστιανός στα τέλη του βίου του (337). Η Αγία Ελένη προστάτευσε το Χριστιανισμό, ίδρυσε πολλές εκκλησίες και μοναστήρια και παρέδωσε εν ειρήνη το πνεύμα της το 335, λίγο μετά τη μεταφορά του Τιμίου Σταυρού στην Κωνσταντινούπολη. Το λείψανό της μεταφέρθηκε στη Ρώμη για να ταφεί σε ειδικό μαυσωλείο, σε ειδική σαρκοφάγο από πορφυρίτη, που σώζεται σήμερα στο Βατικανό Μουσείο. Η Εκκλησία, τιμώντας το έργο τους, τους ονόμασε ισαποστόλους.
- Για τα Επτάνησα η ημέρα αυτή είναι διπλή γιορτή, αφού συμπίπτει με την επέτειο της Ένωσης με τη μητέρα Ελλάδα.
Αναστενάρηδες: Σε ορισμένες περιοχές της Μακεδονίας την ημέρα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης συναντάται το έθιμο των Αναστεναρίων. Παλαιότερα το έθιμο απαντούσε στην Αγαθούπολη της Ανατολικής Θράκης, και συγκεκριμένα στο χωριό Κωστής. Με την ανταλλαγή πληθυσμών το 1923 το έθιμο μεταφέρθηκε στη Μακεδονία. Άνθρωποι με εικόνες του Αγίου Κωνσταντίνου στα χέρια πατούν πάνω σε αναμμένα κάρβουνα. Σύμφωνα με την παράδοση, το έθιμο είναι συνέχεια αρχαίων διονυσιακών τελετουργιών. Με την πάροδο του χρόνου εντάχθηκε στις τοπικές παραδόσεις και συνδέθηκε με την εορτή του Αγίου Κωνσταντίνου.
Η πυροβασία και τα Αναστενάρια στην πραγματικότητα δεν έχουν καμία σχέση με την Εκκλησία, από την οποία και καταδικάζονται απερίφραστα.
Ο Οσιομάρτυρας Παχώμιος ήταν γιος ευσεβών που κατοικούσαν στη Ρωσία. Μικρός αιχμαλωτίστηκε από τους Τατάρους οι οποίοι τον πούλησαν σε έναν Τούρκο βυρσοδέψη στο Ουσάκι της Φιλαδέλφειας. Με τη βία τον έντυσαν Τούρκο, αλλά αυτός ξέφυγε και πήγε στο Άγιο Όρος. Έζησε δώδεκα χρόνια στη Μονή του Αγίου Παύλου και έξι στα Καυσοκαλύβια. Αποφάσισε όμως να επιστρέψει στην πατρίδα του Τούρκου αφέντη του, όπου συνελήφθη και μετά από βασανιστήρια αποκεφαλίστηκε το 1730.
Σήμερα το τίμιο λείψανό του βρίσκεται στην Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στην Πάτμο, ενώ τμήμα του λειψάνου από τις 26 Ιανουαρίου 1953 βρίσκεται στην Ιερά Μονή του Αγίου Παύλου στο Άγιο Όρος.
