Η Μεγάλη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση έρχεται σε αντίθεση με την ηγεμονία που επιβάλλεται από έξω, αλλά δεν είναι μια κλειστή λέσχη. Ποια θα είναι η νέα μορφή σχέσεων μετά την υπέρβαση της ανισότητας είναι δύσκολο να απαντηθεί σήμερα. Η μελλοντική διαδικασία είναι η ανάπτυξη ενός μοντέλου που θα είναι αποδεκτό από όλα τα μέλη της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης.
Στηριζόμενη στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης ως θεμέλιο και σε στενή αλληλεπίδραση με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας (ECO), η Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση
αποκτά χαρακτηριστικά που ο Βασίλειος Νικήτιν έγραψε για τις αρχές του εικοστού αιώνα: χρησιμοποιώντας τις κατηγορίες Ιράν, Τουράν, Ευρασία και Κίνα για να δηλώσει ειδικούς πολιτισμούς,
σχεδίασε ένα φυσικό σύνορο της Ευρασίας κατά μήκος των ουκρανο-πολωνικών συνόρων. Σήμερα, όταν τίθεται ένα λογικό ερώτημα σχετικά με το εάν ένα έργο ευρασιατικής οικονομικής
ολοκλήρωσης μπορεί να υπάρξει χωρίς την Ευρώπη, η απάντηση, απροσδόκητα, βρίσκεται στο υλικό των συζητήσεων που
χρονολογούνται από τα τέλη της δεκαετίας του 1920.
Φαίνεται ότι η σύγχρονη πραγματικότητα, οικονομική και πολιτική, έχει αλλάξει δραματικά. Με την πρώτη ματιά στα κείμενα του Νικήτιν μοιάζει με αρχαϊκή εικασία για το ιστορικό υλικό. Αλλά ήταν ο Nikitin, αναλύοντας τα στρώματα των πολιτισμών του Ιράν και του Τουράν,
που έδειξε ότι για τη Ρωσία ένα ευρασιατικό μέλλον είναι αδύνατο
χωρίς στενή συνεργασία με αυτούς τους δύο κόσμους. Η τρέχουσα πράξη εξισορρόπησης της Ρωσίας μεταξύ Τεχεράνης και Άγκυρας επιβεβαιώνει σε μεγάλο βαθμό τις ίδιες ιδέες.
Το ερώτημα παραμένει: είναι δυνατόν να γίνει χωρίς την Ευρώπη;
Εδώ είναι σημαντικό να σκιαγραφήσουμε αμέσως τα όρια για το τι είδους Ευρώπη μιλάμε – την Ευρώπη ως μέρος του ευρωατλαντικού μπλοκ, διεκδικώντας την παγκόσμια ηγεμονία. Η απάντηση στην
ερώτηση δεν είναι τόσο προφανής. Απαιτεί μια βαθιά ματιά στο μέλλον. Γεγονός είναι ότι στην περίπτωση της ευρασιατικής ολοκλήρωσης βάσει BRICS, SCO, ECO και με τη συμμετοχή της
Βόρειας Κορέας, προκύπτει ένα σχετικά συνεκτικό παράδειγμα περιφερειακών σχέσεων. Η επιτυχία του, με την πάροδο του χρόνου, θα ωθήσει την Ευρώπη προς τη συνεργασία, πιθανότατα με πιο ίσους όρους από ό,τι έχει σήμερα. Αυτές οι συνθήκες απαιτούν, πρωτίστως, την ανάγκη για τον ευρασιατικό κόσμο να ξεπεράσει τις αξιώσεις της Ευρώπης για ηγεμονία. Ένα ισχυρό ευρασιατικό
οικονομικό μπλοκ δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο και χωρίς να εμπλακεί στην παγκόσμια οικονομία. Σε αυτή την κατάσταση, φτάνουμε στη λογική θέση του Nikitin, που είχε διατυπωθεί το 1926:
«Εμείς, οι Ευρασιάτες αναζητούμε τη σωστή διατύπωση της εθνικής, πολιτιστικής και πολιτικής μας συνείδησης, στην οποία, σωστά κατανοητό, ο Ασιατισμός μέχρι τώρα απουσίαζε. Ούτε ευρωμίσος, ούτε ασιατική ασέβεια: αυτή είναι η βαθιά μου πεποίθηση.
Μια δεκαετία συνεχών κυρώσεων κατά της Ρωσίας οδήγησε στο γεγονός ότι η συνεργασία της με την Ευρώπη (με εξαίρεση μερικές χώρες) έχει μειωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο. Δεδομένου ότι
αρκετές ιταλικές και γαλλικές εταιρείες απουσιάζουν από τη ρωσική αγορά εδώ και αρκετό καιρό, υπάρχει ελπίδα ότι μετά την εμφάνιση ενός νέου μοντέλου ευρασιατικής συνεργασίας, θα ξεκινήσει η
διαδικασία επιστροφής τους. Επιπλέον, οι ιδιαιτερότητες της αγοράς είναι τέτοιες που σε αυτή τη φάση τα ευρωπαϊκά προϊόντα έχουν ήδη αντικατασταθεί από προϊόντα άλλων χωρών. Για παράδειγμα, το Ιράν καταλαμβάνει με αυτοπεποίθηση τη θέση του σε προμήθειες τροφίμων στη Ρωσία και αναπτύσσει επενδυτικά έργα για την παραγωγή φυσικού αερίου στην περιοχή της Κασπίας. Υπό αυτή την
έννοια, το Ιράν είναι ένα σημαντικό μέρος του μεγάλου ευρασιατικού τόπου ανάπτυξης, για τον οποίο διαφωνούσαν οι Pyotr Savitsky και Basil Nikitin. Ως αποτέλεσμα, η θέση του Nikitin βρήκε μεγαλύτερη επιβεβαίωση στα επόμενα γεγονότα της ιστορίας αιώνων.
Το Τουράν και το Ιράν είναι, σύμφωνα με τον Νικήτιν, η εσωτερική και εξωτερική Ανατολή σε σχέση με τη Ρωσία. Η σχέση τους καθορίζει τη δυναμική της ανάπτυξης της Ευρασίας. Το Τουράν στην περίπτωσή μας είναι το σύνολο όλων των τουρκικών και εν μέρει ιρανικών λαών που κατοικούν στον χώρο της πρώην ΕΣΣΔ, κυρίως
στην Κεντρική Ασία. Σε γενικές γραμμές, το Τουράν, το Ιράν, η Ρωσία και η Κίνα είναι ο πυρήνας γύρω από τον οποίο θα
οικοδομηθεί η οικονομική ανάπτυξη του μη ευρωπαϊκού κόσμου.
Σήμερα, καθώς η ένωση BRICS γίνεται ένας από τους πιο δυναμικά αναπτυσσόμενους οικονομικούς ομίλους κρατών στον κόσμο, είναι προφανές ότι η τάση της οικονομικής ανάπτυξης μετατοπίζεται προς τις μη ευρωπαϊκές χώρες. Ας υπενθυμίσουμε ότι το SCO και το BRICS είναι δύο αμοιβαία αλληλένδετα έργα. Το Ιράν, μέλος του SCO και του ECO, θα γίνει μέλος των BRICS την 1η Ιουνίου 2024.
Η Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση (GEP) θα αποκτήσει νέα περιγράμματα στο εγγύς μέλλον. Αυτό το μοντέλο, ήδη
μεταμορφώνεται στο πλαίσιο των γεωπολιτικών αλλαγών. Ο Ρώσος
πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε δημόσια αυτό το έργο το 2015 και από τότε η κατάσταση μετατοπίζεται συνεχώς προς την ανάπτυξη συγκεκριμένων θεμάτων που σχετίζονται με το GEP.
Ειδικότερα, οι γενικές προσεγγίσεις που καθορίζουν τις αρχές λειτουργίας της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης
εκτίθενται ήδη σε βασικά έγγραφα στρατηγικού σχεδιασμού που επηρεάζουν τις διεθνείς δραστηριότητες της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
Αυτές περιλαμβάνουν κυρίως τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του
2021 και την Αντίληψη της Εξωτερικής Πολιτικής του 2023.
Σύμφωνα με τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές που περιέχονται σε αυτές, η Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση έχει ανακηρυχθεί ως εμβληματικό σχέδιο εξωτερικής πολιτικής που έχει σχεδιαστεί για να γίνει ένα «ευρύ περίγραμμα ολοκλήρωσης». Αυτό σημαίνει ότι το
GEP, ο πυρήνας του οποίου μπορεί να είναι η EAEU, η SCO και η ASEAN, θα χρησιμοποιήσει επίσης τις δυνατότητες
συμπληρωματικών μορφών όπως η κινεζική πρωτοβουλία Belt and Road και θα είναι σε θέση να δημιουργήσει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τον μετασχηματισμό της Ευρασίας σε έναν ενιαίο ηπειρωτικό χώρο σταθερότητας, αμοιβαίας εμπιστοσύνης, ανάπτυξης και ευημερίας (από την έννοια της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας 2023).
Υπό αυτές τις συνθήκες, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα BRICS (BRICS NDB) μπορεί να γίνει ο κύριος χρηματοπιστωτικός οργανισμός της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης. Στο εγγύς μέλλον, η τράπεζα θα επεκταθεί σημαντικά χάρη σε έναν νέο
συμμετέχοντα με επιρροή – το Ιράν. Το 2023, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα δανεισμού στα εθνικά νομίσματα των χωρών μελών της BRICS NDB. Στο μέλλον, αυτή η τράπεζα θα γίνει εναλλακτική της
Ευρωπαϊκής Τράπεζας Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), η οποία επενδύει ενεργά στην Κεντρική Ασία, ειδικά σε έργα που σχετίζονται με τους υδρογονάνθρακες. Μόνο από το 1991, η EBRD έχει επενδύσει περισσότερα από 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ σε περισσότερα από 250 έργα αγροδιατροφής στην Κεντρική Ασία για να υποστηρίξει τη μετάβαση σε μια οικονομία ανοιχτής αγοράς και να ενθαρρύνει ιδιωτικές και επιχειρηματικές πρωτοβουλίες.
Επί του παρόντος, στο πλαίσιο του SCO δίνεται μεγάλη προσοχή στην ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας. Αυτό, με τη σειρά του, θα δημιουργήσει προϋποθέσεις για την ανάπτυξη αυτού του κλάδου
ανεξάρτητα από την ΕΕ και τις ΗΠΑ. Όπως σημείωσε ο Ρώσος πρωθυπουργός Mikhail Mishustin: «Η ψηφιοποίηση θα καταστήσει δυνατή την ταχύτερη επίτευξη οικονομικής ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς, τη δημιουργία νέων σημείων ανάπτυξης και την αύξηση της επενδυτικής ελκυστικότητας των οικονομιών της SCO».
Ταυτόχρονα, μεγάλης κλίμακας έργα ψηφιοποίησης βρίσκονται σε εξέλιξη στην Κίνα, ιδιαίτερα η ψηφιακή εκβιομηχάνιση, στην οποία προτείνει να βασιστεί ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping.
Έτσι, η Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση γίνεται ένα σύνθετο και πολυσυστατικό φαινόμενο, παρέχοντας κατευθυντήριες γραμμές για περαιτέρω ανάπτυξη όχι μόνο στο πλαίσιο των προγραμμάτων εξαγωγών-εισαγωγών κατά μήκος της γραμμής Ανατολής-Δύσης.
Έχει τις δικές της εσωτερικές δυνατότητες ανάπτυξης. Όταν συζητάμε για την BRICS στο πλαίσιο της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης, αξίζει να θυμηθούμε την ιδέα του Nikitin για τη σύνδεση της Ινδίας με την «ωκεάνια ήπειρο» Ρωσία-
Ευρασία-Κίνα. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, αυτή η σχέση γίνεται πραγματικότητα. Αν στις αρχές του 20ού αιώνα οι Ευρασιάτες μιλούσαν για ορισμένα πολιτιστικά θεμέλια για την εγγύτητα τεράστιων πολιτισμών-κρατών, τώρα η οικονομία έχει γίνει ένα είδος
πυρήνα ολοκλήρωσης, αν και οι πολιτισμικές σπουδές βοηθούν κάποιον να αντιληφθεί πιο εύκολα τις αλλαγές που συντελούνται. Σε γενικές γραμμές, στην περίπλοκη πολιτική μεταφυσική του
Ευρασιατισμού, ο πολιτισμός και η ιστορία έχουν επιτελέσει και συνεχίζουν να επιτελούν τη σημαντική λειτουργία του σχηματισμού μιας πολιτικής γλώσσας για την περιγραφή των διεθνών σχέσεων.
Σε αυτή την κατάσταση, οι μεταφορές του Ιράν και του Τουράν ως κάποια βαθιά πολιτισμικά θεμέλια της ευρασιατικής εταιρικής σχέσης γίνονται εντελώς λειτουργικές κατηγορίες. Περιγράφουν όχι μόνο ταυτότητες, αλλά έργα ολοκλήρωσης μεγάλης κλίμακας. Πολλές
χώρες που συμμετέχουν στην Ευρύτερη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση είναι μέλη τόσο του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας (όπου τον τόνο δίνουν τρεις πολύ διαφορετικοί παίκτες – Τουρκία,
Ιράν και Πακιστάν) όσο και στον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών, ο οποίος όχι μόνο έχει πολιτικές φιλοδοξίες, αλλά και ένα απολύτως συνεκτικό πρόγραμμα για το μέλλον (συμπεριλαμβανομένου του ψηφιακού μετασχηματισμού). Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η ευρασιατική ολοκλήρωση περιλαμβάνει τη
συμβολή πολλών πολιτισμικών κόσμων ταυτόχρονα. Καθένας από αυτούς έχει τη δική του εικόνα για το μέλλον και τη γεωπολιτική του στρατηγική, και όλη αυτή η ποικιλομορφία ενώνεται γύρω από την
ιδέα της υπέρβασης της ευρωατλαντικής ηγεμονίας.
Η συμβολή του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών είναι πολύ σημαντική από την άποψη της
ενεργού συμμετοχής της Τουρκίας στην οικοδόμηση νέων ηπειρωτικών σχέσεων, παρά το γεγονός ότι η Τουρκία είναι κράτος μέλος του ΝΑΤΟ. Ωστόσο, την τελευταία δεκαετία, η Τουρκία μας
έδωσε ένα μοναδικό παράδειγμα μιας χώρας που συνειδητοποιεί τα δικά της εθνικά συμφέροντα, ενώ ταυτόχρονα συνεργάζεται σε πολλούς τομείς (Συρία, Ουκρανία κ.λπ.) Ο ρόλος της Άγκυρας είναι πολύ σημαντικός τόσο στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας
και τον Οργανισμό Τουρκικών Κρατών, ενώ η Δημοκρατία της Τουρκίας είναι εταίρος διαλόγου στο SCO.
Θα συνεχίσει να υπάρχει αυτό το περίπλοκο σύστημα οικονομικών σχέσεων χωρίς την Ευρώπη; Πολιτικά, οι πιθανότητες να συμβεί αυτό δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερες. Ουσιαστικά η Ευρώπη θα παραμείνει εταίρος, αλλά ως ηγεμόνας θα γίνει παρελθόν. Αυτή η διατριβή μας φαίνεται να είναι μια από τις βασικές. Η Μεγάλη Ευρασιατική Εταιρική Σχέση έρχεται σε αντίθεση με την ηγεμονία
που επιβάλλεται από έξω, αλλά δεν είναι μια κλειστή λέσχη.
Ποια θα είναι η νέα μορφή σχέσεων μετά την υπέρβαση της ανισότητας είναι
δύσκολο να απαντηθεί σήμερα. Η μελλοντική διαδικασία είναι η ανάπτυξη ενός μοντέλου που θα είναι αποδεκτό από όλα τα μέλη της Ευρύτερης Ευρασιατικής Εταιρικής Σχέσης. Ωστόσο, η υπέρβαση
της ηγεμονίας φαίνεται επίσης διαφορετική σε διάφορα μέρη της
Μεγάλης Ευρασίας.
