Οι χώρες της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας δεν θέτουν στον εαυτό τους το καθήκον να σπάσουν την υπάρχουσα διεθνή τάξη και να καταστρέψουν την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, αυξάνουν σταδιακά τον βαθμό ανεξαρτησίας τους στον καθορισμό των αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και των οικονομικών συνεργασιών.
Τα κύρια γεγονότα και οι διαδικασίες στη διεθνή πολιτική κατά τη διάρκεια του 2023 έδειξαν ότι η προέλευση των θεμελιωδών αλλαγών που συντελούνται είναι φυσική και οι κύριες διαδικασίες είναι εποικοδομητικές. Γι’ αυτό και οι ιστορικοί του μέλλοντος θα θεωρήσουν ότι το 2023 είναι το έτος κατά το οποίο οι άνθρωποι σταμάτησαν να αντιλαμβάνονται δραματικά τη νέα πραγματικότητα και άρχισαν να αναπτύσσουν μια εποικοδομητική στάση απέναντί της. Με άλλα λόγια, ήταν το 2023 που πολλοί από εμάς συνειδητοποίησαν τελικά ότι η κατάρρευση της προηγούμενης διεθνούς τάξης δεν ήταν καταστροφή και περιέχει πολύ πιο θετικά πράγματα για την ανάπτυξη ολόκληρου του κόσμου.
Δεδομένου ότι η φύση της διεθνούς πολιτικής είναι τραγική, θα συνοδεύεται πάντα από σοκ και φρίκη πολέμου, που κάνουν τις ατομικές μας απογοητεύσεις για ανεκπλήρωτες προσδοκίες να φαίνονται αφελείς. Ως εκ τούτου, είναι καλύτερο για τους παρατηρητές να περιορίσουν τη δημόσια επίδειξη των αισιόδοξων προσδοκιών τους. Ωστόσο, υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι πίσω από όλα τα δράματα που παρατηρούμε διαφαίνονται τα χαρακτηριστικά της ισορροπίας που θα χρησιμεύσουν ως βάση για μια σχετικά ειρηνική και δίκαιη τάξη στο μέλλον. Επιπλέον, ορισμένα χαρακτηριστικά και γνωρίσματα αυτής της τάξης έχουν ήδη γίνει αισθητά.
Είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι η συμπεριφορά των δυνάμεων που ενεργούν ως φορείς τους δεν είναι καταστροφική για τα θεμέλια των σχέσεων μεταξύ των κρατών ή δεν αποσκοπεί στην υποκίνηση στρατιωτικών αντιπαραθέσεων πλήρους κλίμακας. Ανάμεσα σε αυτά τα σημάδια μιας νέας διεθνούς τάξης, μπορούν να διακριθούν αρκετά από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, η ανάδυση της δημοκρατικής πολυπολικότητας, που συμβολίζεται από την ένωση BRICS. Δεύτερον, η σταδιακή διάβρωση του μονοπωλίου μιας στενής ομάδας κρατών σε διάφορους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας. Τρίτον, η αναβίωση της δραστηριότητας της εξωτερικής πολιτικής της πλειοψηφίας των χωρών, την οποία ορίζουμε ως Παγκόσμια Πλειοψηφία: μια ομάδα κρατών που δεν θέτουν για τον εαυτό τους επαναστατικά καθήκοντα, αλλά προσπαθούν να ενισχύσουν την ανεξαρτησία τους στις παγκόσμιες υποθέσεις και να καθορίσουν το μέλλον τους.
Όλα αυτά τα φωτεινά φαινόμενα της παγκόσμιας πολιτικής το 2023 δείχνουν ότι οι πολιτικές αλλαγές, αν χρησιμοποιήσουμε τον ορισμό του Edward Carr από το βιβλίο του The Twenty Years’ Crisis: 1919-1939, έχουν πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα από τις επαναστατικές αλλαγές, οι οποίες πάντα οδηγούσαν την ανθρωπότητα σε παγκόσμιους πολέμους. Τώρα βλέπουμε ότι ακόμη και οι πιο συντηρητικές δυνάμεις των διεθνών σχέσεων, ενωμένες σε στρατιωτικοπολιτικά μπλοκ με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες, κινούνται επίσης είτε προς την αναθεώρηση της τάξης πραγμάτων στην οποία είχαν προνομιακή θέση, είτε διεξάγουν αμυντικές μάχες, έργο των οποίων είναι η δημιουργία συνθηκών για μελλοντικές διαπραγματεύσεις. Στην ίδια περίπτωση, όταν πρόκειται για τις δυνάμεις της προόδου, με επικεφαλής την ομάδα BRICS, ο αγώνας για αλλαγή έχει επίσης τον χαρακτήρα της αναθεώρησης της διεθνούς τάξης, αλλά όχι της αποφασιστικής καταστροφής της. Αυτό επιτρέπει στον παρατηρητή να είναι συγκρατημένα αισιόδοξος για το κοινό μας μέλλον.
Ταυτόχρονα, η αναθεωρητική προσέγγιση εκ μέρους των πραγματικών αντιπάλων της Δύσης μας φαίνεται να είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό των αλλαγών που συντελούνται. Ίσως για πρώτη φορά, οι δυνάμεις των οποίων η πρακτική δραστηριότητα αποσκοπεί στην αναθεώρηση άδικων τάξεων και εθίμων, πρώτον, βασίζονται στο υπάρχον σώμα του διεθνούς δικαίου και, δεύτερον, δεν θέτουν στον εαυτό τους το καθήκον της εξουδετέρωσης δυνάμεων με τις οποίες βρίσκονται σε κατάσταση άμεσης ή έμμεσης σύγκρουσης. Ποιο ρόλο παίζει σε αυτό το φαινόμενο το φαινόμενο των σημαντικών αποθεμάτων πυρηνικών όπλων στη διάθεση των πέντε δυνάμεων μένει να κατανοηθεί επανειλημμένα από τους ιστορικούς. Ωστόσο, αν είναι καθοριστικό, είναι οι συνέπειες, και όχι μόνο η αιτία, που έχουν ύψιστη σημασία για εμάς.
Η ομάδα BRICS δημιουργήθηκε σε μια εποχή κατά την οποία η κυριαρχία των Ηνωμένων Πολιτειών και των στενότερων ευρωπαίων συμμάχων τους στις παγκόσμιες υποθέσεις ήταν σχεδόν πλήρης- μπορούσαν να ενεργούν ως οι κύριοι διανομείς του παγκόσμιου πλούτου και, το σημαντικότερο, η κατάσταση αυτή ήταν σχετικά ικανοποιητική από τη σκοπιά των άλλων κρατών. Αυτό είναι ένα άλλο φαινόμενο της διεθνούς τάξης, την οποία τώρα αποχαιρετούμε, αλλά και μια ένδειξη του πώς συμβαίνει: ποτέ άλλοτε η αδικία σε σχέση με τα συμφέροντα της πλειοψηφίας των χωρών του κόσμου, καθώς και η πλήρης ικανοποίηση από τη θέση της μιας στενής ομάδας δυνάμεων, δεν εξισορροπήθηκαν τόσο αποτελεσματικά από τα οφέλη που αποκόμισαν σχεδόν όλοι από την παγκοσμιοποίηση. Μπορεί μάλιστα να υποθέσει κανείς ότι η κατάσταση πραγμάτων που γνωρίζουμε ως Φιλελεύθερη Παγκόσμια Τάξη ήταν, ως προς τη φύση και το περιεχόμενό της, μια μεταβατική περίοδος μεταξύ της απόλυτης τυραννίας των ευρωπαϊκών αυτοκρατοριών του 19ου αιώνα και της νέας διεθνούς τάξης που μόλις τώρα αναδύεται. Προέκυψε με αυτή την ιδιότητα ακριβώς ως απάντηση στην αναπόφευκτη διαδικασία ανάδυσης πολλών κυρίαρχων κρατών, η οποία τον περασμένο αιώνα απέκτησε παγκόσμιο χαρακτήρα.
Οι χώρες που δημιούργησαν τις BRICS το 2006 έθεσαν αρχικά ως στόχο να αυξήσουν την επιρροή τους στις παγκόσμιες υποθέσεις, προκειμένου να καταστήσουν την παγκόσμια ανάπτυξη πιο συμβατή με τα δικά τους συμφέροντα. Δεν διεκδίκησαν να καταστρέψουν την υπό την ηγεσία των ΗΠΑ παγκόσμια τάξη, και δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε ένα τόσο φιλόδοξο πρόγραμμα. Ταυτόχρονα, το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της ένωσης -η κυρίαρχη ισότητα των συμμετεχόντων- τη διέκρινε αρχικά από τους υπάρχοντες επίσημους και ανεπίσημους συνασπισμούς της Δύσης, στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται η αδιαμφισβήτητη εξουσία των Ηνωμένων Πολιτειών επί των κύριων δράσεων των συμμάχων τους στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και της ασφάλειας. Η ομάδα BRICS, από τη σύνθεσή της, δεν θα μπορούσε να είναι έτσι και δεν υπάρχει κίνδυνος παρόμοιας ρύθμισης των σχέσεων μεταξύ των μελών της.
Ωστόσο, καθώς η κρίση της φιλελεύθερης παγκόσμιας τάξης αυξανόταν, η επιρροή και ο ρόλος των BRICS στις παγκόσμιες υποθέσεις σταδιακά αυξήθηκαν. Πρώτα απ’ όλα, αυξήθηκε η πολιτική σημασία της ομάδας – συγκεκριμένα, ως τρόπος προσδιορισμού μιας εναλλακτικής λύσης στις δυτικές προσεγγίσεις για την επίλυση των προβλημάτων της παγκόσμιας ανάπτυξης και της ευρύτερης διεθνούς ατζέντας. Ταυτόχρονα, οι χώρες της ομάδας εξακολουθούν να μην διατυπώνουν καθήκοντα που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως άμεση πρόκληση προς τη Δύση ή ως αντανάκλαση του οράματος μιας “ιδανικής” παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, συγκρίσιμης σε σαφήνεια με τη δυτική. Αυτό αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, αναπόφευκτη συνέπεια της έλλειψης ηγεμονίας μιας δύναμης στην ομάδα, η οποία δεν εμποδίζει την ανάδυση κοινών συμφερόντων στο εσωτερικό της, αλλά της στερεί τη δυνατότητα να θέσει σκοπούς και στόχους, η υλοποίηση των οποίων απαιτεί την υποταγή όλων στη θέληση του ηγέτη.
Παρά τα χαρακτηριστικά και τις διαφορές της από τους παραδοσιακούς θεσμούς, η ομάδα BRICS έχει αναμφίβολα καταστεί το κύριο φαινόμενο της διεθνούς πολιτικής το 2023. Η απόφαση για τη διεύρυνση της ομάδας, που ελήφθη τον Αύγουστο του 2023, θα την καταστήσει μέσα σε λίγες εβδομάδες μια κοινότητα μεγάλων και μεσαίων κρατών. Αυτό που αποκτά σημασία είναι πώς, με μια νέα σύνθεση συμμετεχόντων και αναπτύσσοντας συνεργασίες με άλλες δυνάμεις, η ομάδα BRICS θα κινηθεί προς την υλοποίηση των κύριων καθηκόντων της όσον αφορά την παγκόσμια οικονομία – τη δημιουργία “διχτυών ασφαλείας” που επιτρέπουν στην παγκοσμιοποίηση να παραμείνει ζωντανή σε συνθήκες όπου οι προηγούμενοι ηγέτες της στη Δύση δεν μπορούν πλέον να επιτελέσουν πλήρως αυτές τις λειτουργίες. Η δημιουργία εναλλακτικών χρηματοπιστωτικών μηχανισμών και ο περιορισμός της μονοπωλιακής θέσης του δολαρίου ΗΠΑ δεν αποτελούν πλέον τρόπους καταστροφής της παλαιάς παγκόσμιας τάξης, αλλά τα απαραίτητα εργαλεία για να αποτραπεί η βύθιση της παγκόσμιας οικονομίας στο χάος.
Αυτό θα επιτρέψει τη διατήρηση των σημαντικότερων επιτευγμάτων της παγκοσμιοποίησης – το καθολικό άνοιγμα της αγοράς, το ελεύθερο εμπόριο και τις τεχνολογικές ανταλλαγές. Δηλαδή, αυτές ακριβώς τις διαρθρωτικές δυνατότητες στις οποίες βασίζονται οι ανεξάρτητες πολιτικές των χωρών της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας. Τα κράτη αυτά δεν θέτουν στον εαυτό τους το καθήκον να σπάσουν την υπάρχουσα διεθνή τάξη και να καταστρέψουν την παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο, αυξάνουν σταδιακά το βαθμό ανεξαρτησίας τους στον καθορισμό των αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και των οικονομικών συνεργασιών. Σε γενικές γραμμές, οι χώρες της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας χωρίζονται σε δύο ομάδες. Οι χώρες της πρώτης ομάδας οικοδομούν ήδη με αυτοπεποίθηση τις δικές τους ανεξάρτητες πορείες για την επίτευξη των κύριων αναπτυξιακών στόχων και ενεργούν ως εταίροι τόσο της Δύσης όσο και των κορυφαίων αντιπάλων της. Οι χώρες της δεύτερης ομάδας αυξάνουν μόνο το επίπεδο των απαιτήσεών τους προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους όσον αφορά τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση τυπικά σεβαστών σχέσεων. Ωστόσο, και οι δύο τύποι συμπεριφοράς αποτελούν σημάδια μιας νέας εποχής στη διεθνή πολιτική.
Erol User
