Ο δημογραφικός χειμώνας θέτει σε κίνδυνο το μέλλον πολλών εθνών, ιδίως στη Δύση. Στα Βαλκάνια, την ιστορική πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, η κρίση της κενής κούνιας θα μπορούσε να επικαλυφθεί με τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων.
Ο λεγόμενος δημογραφικός χειμώνας τυλίγει σιγά σιγά τον κόσμο. Εδώ και δεκαετίες κατακλύζει την Ευρώπη, οι χώρες της οποίας, χωρίς εξαίρεση, απέτυχαν να τον αντιμετωπίσουν και τώρα γερνούν με εξαιρετικούς ρυθμούς.
Οι πολυπληθέστερες χώρες της Ευρώπης -συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας- αναμένεται να νιώσουν τις κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις της κρίσης της άδειας κούνιας μόνο στο απώτερο μέλλον, αλλά το ζήτημα έχει μια πιο επείγουσα διάσταση για τα αραιοκατοικημένα και μαστιζόμενα από τη φτώχεια κράτη της βαλκανικής χερσονήσου.
Εδώ, στην πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης, ο δημογραφικός χειμώνας θα χτυπήσει σκληρά – ακόμη περισσότερο από ό,τι αλλού – λόγω του συνδυασμού εξαιρετικά χαμηλής γονιμότητας, υψηλών ποσοστών μετανάστευσης, εκτεταμένης φτώχειας και γρήγορων ρυθμών γήρανσης, με φόντο την έλλειψη μεταναστών και τις ασύμμετρες τάσεις γεννητικότητας που καταγράφονται σε ορισμένες ταχέως αναπτυσσόμενες εθνικές μειονότητες.
Ενώ ορισμένες χώρες μπορεί να είναι καταδικασμένες να εξαφανιστούν τελικά εντελώς (Μολδαβία και Σερβία), άλλες είναι πιθανό να βιώσουν μόνιμες αλλαγές όσον αφορά την εθνοτική σύνθεση (Ρουμανία) και, ενδεχομένως, ακόμη και τη θρησκευτική ένταξη (Βουλγαρία). Αυτές οι κοσμογονικές αλλαγές, που δεν επηρεάζουν μόνο τις κοινωνίες και τις οικονομίες, θα επιδεινώσουν τον κατακερματισμό των Βαλκανίων και το τοπικό κεφάλαιο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων.
Εξαφανιζόμενοι λαοί
Τα Ηνωμένα Έθνη, η Παγκόσμια Τράπεζα και όλα τα ευρωπαϊκά ερευνητικά ιδρύματα συμφωνούν: τα Βαλκάνια πλήττονται από τη χειρότερη κρίση ερήμωσης στον κόσμο, με ολόκληρα έθνη καταδικασμένα να εξαφανιστούν αν δεν γίνει κάτι για να αντιστραφεί ή τουλάχιστον να επιβραδυνθεί η τάση. Η κατάσταση ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό σε ολόκληρη τη χερσόνησο, αν και πουθενά δεν είναι θετική η αύξηση του πληθυσμού. Για παράδειγμα, το Κοσσυφοπέδιο βρίσκεται κοντά, αλλά ακόμη κάτω από το επίπεδο γονιμότητας αντικατάστασης, με συνολικό δείκτη γονιμότητας (TFR) 1,5 παιδιά ανά γυναίκα το 2023. Η Ελλάδα έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά γονιμότητας στον κόσμο (1,26 το 2023) και βρίσκεται σε δημογραφική ύφεση από το 2011.
Η Βουλγαρία, η οποία έχει πλέον χαρακτηριστεί ως η ταχύτερα συρρικνούμενη χώρα του πλανήτη, έχασε περίπου δύο εκατομμύρια ανθρώπους μεταξύ 1989 και 2019 και ο συνολικός πληθυσμός πρόκειται να καταγράψει μείωση του μεγέθους του κατά 15% έως το 2050. Μέχρι το τέλος του αιώνα, δηλαδή μέχρι το 2100, ο σημερινός πληθυσμός της Βουλγαρίας που είναι λιγότερος από επτά εκατομμύρια μπορεί να αρχίσει να αισθάνεται την απειλή της εξαφάνισης- προβλέπεται να συρρικνωθεί σε μόλις 4,8 εκατομμύρια. Από σήμερα, καμία χώρα στον κόσμο δεν μπορεί να συναγωνιστεί τη Βουλγαρία όσον αφορά την αυτοεξόντωση, οι εθνοτικοί Βούλγαροι εξαφανίζονται με ρυθμό 60.000 ανθρώπων ετησίως, δηλαδή 164 λιγότεροι την ημέρα.
Ο πληθυσμός της Ρουμανίας μπορεί να μειωθεί σχεδόν στο μισό κατά την ίδια περίοδο, από τα είκοσι εκατομμύρια που είναι σήμερα στα δώδεκα εκατομμύρια- σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις, μπορεί να μειωθεί περισσότερο από το μισό, πέφτοντας στα πέντε με επτά εκατομμύρια. Η Μολδαβία πρόκειται να ακολουθήσει το μοτίβο της αδελφής της, λόγω του συνδυασμού του σταθερά χαμηλού ποσοστού γονιμότητας και της μαζικής μετανάστευσης. Οι προαναφερθέντες παράγοντες, εάν δεν αντιμετωπιστούν εγκαίρως, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τον πληθυσμό της Μολδαβίας σε μείωση κατά το εκπληκτικό 51,8% έως το 2100.
Τα Δυτικά Βαλκάνια δεν βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση: η μείωση του πληθυσμού είναι πιθανό να συνεχιστεί στην πρώην Γιουγκοσλαβία, ιδίως στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και τη Σερβία. Ο πληθυσμός της πρώτης αναμένεται να μειωθεί μέχρι το 2100, ενώ η δεύτερη θα χάσει το 15% των κατοίκων της μέχρι το 2050 και το εντυπωσιακό 38% μέχρι το 2100 (εκτιμήσεις του ΟΗΕ).
Νέες ταυτότητες
Η ταυτότητα των Βαλκανίων πρόκειται να αλλάξει βαθιά, ίσως για πάντα, από τη δημογραφική κρίση. Πράγματι, τα αυτοκαταστροφικά ένστικτα ορισμένων λαών, όπως οι Ρουμάνοι και οι Βούλγαροι, πρόκειται να ωφελήσουν τις εθνικές μειονότητες, κυρίως τους Ρομά και τους Τούρκους, των οποίων οι τάσεις τεκνοποίησης δεν έχουν αλλάξει τις τελευταίες δεκαετίες και δεν παρουσιάζουν σημάδια μείωσης ή σταθεροποίησης.
Κατά συνέπεια, οι χώρες που φιλοξενούν μεγάλες κοινότητες Ρομά, όπως οι προαναφερθείσες Ρουμανία και Βουλγαρία, είναι πολύ πιθανό να γίνουν μάρτυρες της εξαφάνισης του πυρήνα της ιστορικής ταυτότητας της δικής τους πλειοψηφίας, προκειμένου να γίνουν πλήρως πολυεθνικά και πολυεθνικά κράτη.
Οι δημογράφοι συμφωνούν: το πραγματικό μέγεθος των κοινοτήτων Ρομά δεν αποτυπώνεται από τις απογραφές πληθυσμού και ήδη αριθμούν εκατομμύρια. Για παράδειγμα, στη Ρουμανία θα μπορούσαν να αριθμούν ήδη τρία εκατομμύρια, αν και η απογραφή πληθυσμού του 2011 εκτιμούσε ότι ήταν μόνο 600.000. Ομοίως, στη Βουλγαρία υπολογίζεται ότι αριθμούν περίπου 300.000, αλλά θα μπορούσαν να είναι και ένα εκατομμύριο.
Οι Ρομά μπορεί να γίνουν η πλειοψηφούσα εθνοτική ομάδα στη Ρουμανία και τη Βουλγαρία – και η ίδια τάση καταγράφεται στην Ουγγαρία, τη Σλοβακία και τη Σερβία. Η αυξανόμενη εκπροσώπησή τους οφείλεται σε διάφορους παράγοντες: μια σταθερή διαφορά στα ποσοστά γονιμότητας μεταξύ των Ρομά (περισσότερα από 3 παιδιά ανά γυναίκα), των Ρουμάνων (1,64) και των Βουλγάρων (1,54), μια μεγαλύτερη τάση μετανάστευσης μεταξύ των γηγενών σε ηλικία εργασίας, οι διαδικασίες γήρανσης κ.ο.κ.
Σύμφωνα με τον διακεκριμένο Ρουμάνο δημογράφο Vasile Ghețău, οι Ρομά είναι πιθανό να αποτελούν το 40% του συνολικού πληθυσμού της χώρας μέχρι τα μέσα του αιώνα και θα μπορούσαν να αποτελέσουν την πλειοψηφούσα εθνοτική ομάδα μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες. Κατά την ίδια περίοδο, οι Ρουμάνοι αναμένεται να μειωθούν αριθμητικά και να αντιμετωπίσουν μια τεράστια διαδικασία γήρανσης, με το ένα τρίτο από αυτούς να εκτιμάται ότι θα είναι άνω των 65 ετών. Σύμφωνα με τον δημογράφο, αυτός ο συνδυασμός παραγόντων καθιστά ένα “σενάριο εθνοτικής επανάστασης” αναπόφευκτο και μη αναστρέψιμο.
Το ίδιο σενάριο θα συμβεί και στη Βουλγαρία, αλλά με ταχύτερο ρυθμό. Το Κέντρο Δημογραφικών Πολιτικών με έδρα τη Σόφια προβλέπει ένα ζοφερό μέλλον για τους εθνοτικούς Βούλγαρους, οι οποίοι φαίνεται ότι θα υπερτερούν αριθμητικά από τους Ρομά και τους Τούρκους έως το 2050 και θα αντιμετωπίσουν την εξαφάνιση έως το 2100.
Η γεωπολιτική πρόκληση
Η δημογραφία είναι πεπρωμένο, γι’ αυτό και είναι θεμελιώδους σημασίας να γνωρίζουμε τι μας περιμένει στη γωνία. Η εικονική εξαφάνιση μιας χώρας όπως η Βουλγαρία μπορεί να ενθαρρύνει τις περιφερειακές δυνάμεις να ανακατευθύνουν τις ατζέντες τους αλλού, αλλά μια εθνοτική μετάβαση θα μπορούσε να προσελκύσει την προσοχή των προνοητικών παικτών που ενδιαφέρονται να επωφεληθούν από την αλλαγή παραδείγματος. Κάθε φορά που μια αντίπαλη χώρα βλέπει την πλειοψηφία της να γίνεται μειονότητα, η εμφάνιση κοινωνικοπολιτικής έντασης είναι αναπόφευκτη και ο υβριδικός πόλεμος γίνεται επιθυμητός.
Κάτι υποδηλώνει ότι η εξαφάνιση των βαλκανικών λαών είναι απίθανο να καταστήσει την περιοχή λιγότερο ελκυστική για τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου. Στο εγγύς μέλλον, οι κάτοικοι θα είναι λιγότεροι, είναι αλήθεια, αλλά η εθνοτική και θρησκευτική σύνθεση θα είναι πολύ πιο ποικιλόμορφη και ετερογενής. Κατά συνέπεια, ο ήδη υφιστάμενος κατακερματισμός και οι πάντα παρούσες εντάσεις κατά μήκος των πολιτισμικών διαχωριστικών γραμμών αναμένεται να αυξηθούν. Ορισμένες περιφερειακές και παγκόσμιες δυνάμεις, καθώς και μη κρατικοί φορείς, από ΜΚΟ έως τρομοκρατικές οργανώσεις, θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν τις διαθρησκευτικές διαιρέσεις για να υποδαυλίσουν συγκρούσεις, ταραχές και αστάθεια για να προωθήσουν τις γεωπολιτικές τους ατζέντες, ενώ άλλοι θα προτιμούσαν να επενδύσουν στο μέλλον, διοχετεύοντας κεφάλαια στην ανάπτυξη σχέσεων με μειονότητες που προορίζονται να γίνουν η πλειοψηφία.
Το ζήτημα των Ρομά θα είναι το επόμενο βαλκανικό ζήτημα της Ευρώπης. Αυτό δεν είναι πολιτική φαντασία.
Οι Ρομά έχουν πολιτικοποιηθεί όλο και περισσότερο στην Ουγγαρία και τη Ρουμανία, όπου τους φλερτάρουν αμερικανικές ΜΚΟ όπως τα Open Society Foundations, και οι ταπεινωτικές συνθήκες διαβίωσής τους αξιοποιούνται από τη Διεθνή Τζιχάντ, όπως δείχνει η περίπτωση της πιστής στο Ισλαμικό Κράτος κοινότητας Ρομά της Βουλγαρίας, του Pazardzhik.
Ενώ στη Βουδαπέστη και το Βουκουρέστι η πολιτικοποίηση των Ρομά καθοδηγείται από ισχυρές ΜΚΟ που συνδέονται με τις ΗΠΑ (συγκεκριμένα, ο Τζορτζ Σόρος χρηματοδότησε ακόμη και υποτροφίες μόνο για Ρομά), το ζήτημα της Σόφιας με τους ριζοσπάστες μουσουλμάνους Ρομά και το ριζοσπαστικό Ισλάμ είναι μια ενδιαφέρουσα περίπτωση γεωπολιτικής σε συνδυασμό με την τρομοκρατία.
Το σκάνδαλο Pazardzhik ξέσπασε μόλις το 2016, αν και η ισλαμιστική τρομοκρατία προσγειώθηκε εκεί για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και οι βουλγαρικές αρχές ανακάλυψαν ότι πολλοί ηγετικοί χαρακτήρες αυτού του κράτους-εντός-κράτους συνδέονταν στην πραγματικότητα με την Τουρκία. Τα ερωτήματα προέκυψαν αυθόρμητα, με τους πολιτικούς να αναρωτιούνται αν η Τουρκία παρείχε στους Ρομά απλώς θρησκευτικές υπηρεσίες και ανθρωπιστική συνεργασία ή αν επρόκειτο για μια προσπάθεια πραγματικής οπλοποίησης της κοινότητας στο πλαίσιο μιας νεο-οθωμανικής ατζέντας κατά της Βουλγαρίας.
Μέχρι σήμερα, τα ερωτήματα σχετικά με το σκάνδαλο Pazardzhik έχουν παραμείνει αναπάντητα, αλλά είναι περίεργο ότι η Τουρκία παραμένει ο κύριος χρηματοδότης των κοινοτήτων Ρομά σε όλα τα Βαλκάνια, ότι ο τουρκικός Τύπος ενδιαφέρεται πολύ για την εκμετάλλευση θεμάτων Ρομά και ότι πολλές από τις λεγόμενες βασιλικές οικογένειες Ρομά, ακόμη και χριστιανικές, όπως οι ισχυροί Τσιάμπες, συνδέονται στενά με την Τουρκία.
Η γεωπολιτική της δημογραφίας
Τα Βαλκάνια του μέλλοντος θα είναι βαθύτατα διαφορετικά από ό,τι ήταν ιστορικά και από ό,τι είναι σήμερα. Ορισμένες χώρες θα βιώσουν δημογραφικές αιμορραγίες, ενώ άλλες θα υποστούν βαθιές εθνοτικές και θρησκευτικές μεταμορφώσεις. Οι δραστηριότητες των αμερικανικών ΜΚΟ και η ατζέντα της Τουρκίας για τους Ρομά δείχνουν ότι ορισμένες δυνάμεις έχουν προβλέψει αυτή την τάση και ότι όποιος θέλει να έχει λόγο στα Βαλκάνια του μέλλοντος πρέπει να τις ακολουθήσει.
Αυτό που συμβαίνει στην ιστορική πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα της στρατηγικής σημασίας της δημογραφίας, η οποία έχει μακρά ιστορία οπλοποίησης για γεωπολιτικούς και ηγεμονικούς σκοπούς. Αυτό που η Τουρκία και οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν τώρα αντίστοιχα να κάνουν στη Βουλγαρία και την Ουγγαρία δεν διαφέρει πολύ από αυτό που έκαναν οι Ηνωμένες Πολιτείες του 19ου αιώνα στο Μεξικό, όπου οι Αμερικανοί χρησιμοποίησαν με επιτυχία ως όπλο τη δημογραφία για να προκαλέσουν μια εξέγερση που τελικά οδήγησε στον Μεξικανοαμερικανικό πόλεμο, ή από τις προσπάθειες άλλων δυνάμεων να χρησιμοποιήσουν τις εθνοτικές μειονότητες για να αποσταθεροποιήσουν τους αντιπάλους τους.
Το κύριο δίδαγμα της μακράς αλλά ξεχασμένης ιστορίας της οπλοποίησης της δημογραφίας είναι σαφές: μην επιτρέπετε ποτέ σε ξένους παίκτες να επηρεάζουν τις διασπορές και άλλες μη γηγενείς κοινότητες περισσότερο από όσο θα έπρεπε, ιδίως αν προβλέπεται να εξελιχθούν από μειονότητες σε πλειοψηφίες. Ο μόνος τρόπος για να προστατευθεί μια χώρα από ένα επικίνδυνο μέλλον είναι να το προβλέψει. Ο μόνος τρόπος να προβλέψεις το μέλλον είναι να προλάβεις τις αναδυόμενες τάσεις του παρόντος.
Erol User
