Το έτος 2024 θα μπορούσε να αποδειχθεί μια ιδιαίτερα κρίσιμη στιγμή για τον καθορισμό του μέλλοντος του διεθνούς συστήματος. Ο τρόπος με τον οποίο η διεθνής κοινότητα θα πλοηγηθεί στις ύπουλες προκλήσεις που θέτει ένας κόσμος που μεταβαίνει από έναν διπολικό σε έναν, όπως φαίνεται, πολυπολικό που δεν έχει ακόμη καθοριστεί, θα είναι καθοριστικός.
Πιο συγκεκριμένα: η διεθνής κοινότητα πρέπει να καθορίσει πώς θα αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που θέτουν η τεχνητή νοημοσύνη, η κλιματική αλλαγή, η κυβερνοασφάλεια, η συνδεσιμότητα, οι αλυσίδες εφοδιασμού κ.λπ. Τα προβλήματα αυτά, ωστόσο, απαιτούν συνεχείς προσπάθειες και μακροπρόθεσμες λύσεις, όχι άμεσες.
Επίσης, θα επιδεινωθεί η πολιτική πόλωση στο εσωτερικό των χωρών που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια και με τον τρόπο αυτό θα υπονομευθεί το δημοκρατικό πολίτευμα; Θα αυξήσει ο λαϊκισμός την επιρροή του στη φαντασία των ψηφοφόρων;
Θα καταλήξουν η Ρωσία και η Δύση σε ένα νέο modus vivendi στον απόηχο της σύγκρουσης στην Ουκρανία; Θα μπορέσει η Κίνα να ξεπεράσει τις οικονομικές και κοινωνικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει και να συνεχίσει με νέο σθένος την προσπάθειά της να γίνει η κυρίαρχη οικονομική δύναμη στον κόσμο; Θα μπορέσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες να αντιμετωπίσουν τόσο τις εγχώριες όσο και τις διεθνείς προκλήσεις που αντιμετωπίζουν με τρόπο που να τους επιτρέψει να διατηρήσουν την πλεονεκτική τους θέση στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων;
Επίσης, θα μπορέσει ο Παγκόσμιος Νότος να διαδραματίσει εξέχοντα ρόλο στη χάραξη της μελλοντικής πορείας του διεθνούς συστήματος και, στο πλαίσιο αυτό, θα μπορέσουν οι BRICS – με τα διευρυμένα μέλη τους, συμπεριλαμβανομένων δύο αραβικών κρατών – να επηρεάσουν τη μελλοντική πορεία του διεθνούς συστήματος; Θα υπάρξουν περισσότερα πραξικοπήματα στην Αφρική; Θα ακολουθήσει η Λατινική Αμερική τα βήματα της Βραζιλίας ή της Αργεντινής; Πώς θα διαχειριστεί η Ασία τη σχέση της τόσο με την Κίνα όσο και με τις Ηνωμένες Πολιτείες;
Θα μετατρέψει ο αραβικός κόσμος την κρίση στη Γάζα σε ευκαιρία να ενισχύσει την παγκόσμια θέση και επιρροή του;
Όλες αυτές οι αβεβαιότητες λαμβάνουν χώρα τη στιγμή που έχουν προγραμματιστεί περισσότερες από 50 εκλογές, ορισμένες από αυτές σε χώρες που ασκούν σημαντική επιρροή στη διεθνή σκηνή. Συγκεκριμένα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τις πιο σημαντικές εκλογές στην ιστορία τους.
Αυτές οι αβεβαιότητες εγείρουν ερωτήματα που θα πρέπει να απαντηθούν για να μπορέσουμε να διακρίνουμε την κατεύθυνση που θα πάρει ο κόσμος για το υπόλοιπο του 21ου αιώνα.
Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο πρέπει να εξεταστεί το μέλλον της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου του αραβικού κόσμου.
Παρόλο που διαθέτει μια στρατηγική θέση δίπλα σε ορισμένες από τις πιο κρίσιμες συνδέσεις μεταφορών και διαμετακόμισης στον κόσμο και διαθέτει τα μεγαλύτερα αποθέματα υδρογονανθράκων στον κόσμο, η περιοχή δεν μπόρεσε να αξιοποιήσει πλήρως τις δυνατότητές της.
Υπάρχουν πολλοί λόγοι γι’ αυτό. Ορισμένοι είναι εσωτερικοί και άλλοι εξωτερικοί. Ωστόσο, αυτό που διαφοροποιεί την περιοχή από τον υπόλοιπο Παγκόσμιο Νότο είναι ο βαθμός εντατικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των εγχώριων εκτιμήσεων και των εξωτερικών επιρροών, ο οποίος ξεπερνά όλες τις άλλες περιοχές του Παγκόσμιου Νότου.
Τα εσωτερικά φρένα που έχουν εμποδίσει την πρόοδο αφορούν σε μεγάλο βαθμό το ζήτημα της διακυβέρνησης. Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμη και στον 21ο αιώνα, οι κληρονομικές μοναρχίες είναι αυτές που έχουν αποδειχθεί οι πιο σταθερές. Μέχρι στιγμής έχουν καταφέρει να διατηρήσουν το κοινωνικό συμβόλαιο με τους πληθυσμούς τους, το οποίο κατέστη δυνατό χάρη στις φαινομενικά ατελείωτες βαθιές τσέπες που δημιουργούνται από τα κέρδη που προέρχονται από την εξαγωγή υδρογονανθράκων. Εξαίρεση αποτέλεσαν το Μαρόκο και η Ιορδανία, οι οποίες είναι καθαροί εισαγωγείς ενέργειας και χώρες μεσαίου εισοδήματος. Παρόλα αυτά, λόγω της ιστορίας τους, της θρησκείας τους, των ισχυρών δεσμών τους πέραν του αραβικού κόσμου και των έξυπνων εσωτερικών πολιτικών τους, κατάφεραν να διατηρήσουν ένα σχετικά υψηλό επίπεδο εσωτερικής σταθερότητας.
Όσον αφορά τα εξωτερικά εμπόδια στην πρόοδο, η ξένη παρέμβαση υπήρξε ο σημαντικότερος παράγοντας. Λόγω των πόρων και της θέσης της, η περιοχή αποτελεί πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων ξένων δυνάμεων. Αυτό συνέβαινε κατά την αποικιοκρατική εποχή και κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου και συνεχίζεται και σήμερα.
Πουθενά αλλού η ξένη παρέμβαση δεν ήταν πιο επιζήμια για την περιοχή από ό,τι όσον αφορά την Παλαιστίνη, γεγονός που έχει επιπτώσεις στην ειρήνη και τη σταθερότητα της Μέσης Ανατολής στο σύνολό της.
Ενώ έχουν γίνει πολλές προσπάθειες για την επίλυση του παλαιστινιακού προβλήματος, καμία δεν ήταν επιτυχής στην αντιμετώπιση της βαθύτερης αιτίας: την αδυναμία του παλαιστινιακού λαού να ασκήσει το δικαίωμά του στην αυτοδιάθεση με την ίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους.
Η ιστορία είναι γεμάτη από χαμένες ευκαιρίες- μια σημαντική από αυτές ήταν η αποτυχία των αραβικών χωρών να αξιοποιήσουν τον πόλεμο του 1973 για να θέσουν μια μη αναστρέψιμη πορεία προς μια συνολική διευθέτηση της αραβοϊσραηλινής σύγκρουσης.
Επομένως, δεν μπορεί κανείς να αποφύγει τη σύγκριση της κατάστασης του αραβικού κόσμου μετά τον πόλεμο του Οκτωβρίου 1973 με τα γεγονότα που έλαβαν χώρα από τον Οκτώβριο του 2023.
Ο πόλεμος του 1973 έφερε τους Άραβες κοντά με πρωτοφανή τρόπο. Οι διαφορές που χώριζαν τις αραβικές χώρες τη δεκαετία του 1950 και του 1960 έδωσαν τη θέση τους στην κοινή δράση. Δημοκρατίες και μοναρχίες, προοδευτικά και αντιδραστικά, φιλοσοβιετικά και φιλοαμερικανικά καθεστώτα, τουλάχιστον για μια φευγαλέα στιγμή σε ιστορικούς όρους, ανάγκασαν τη διεθνή κοινότητα να δώσει προσοχή σε ένα από τα πιο θεμελιώδη παράπονα των Αράβων: την ανάγκη να τερματιστεί η ισραηλινή κατοχή των αραβικών εδαφών στην Αίγυπτο και τη Συρία και, πάνω απ’ όλα, την ανάγκη να αποδοθεί δικαιοσύνη στον παλαιστινιακό λαό με τη μορφή της άσκησης του δικαιώματός του στην αυτοδιάθεση και την ίδρυση ενός ανεξάρτητου κράτους.
Το 1973, οι αραβικές χώρες, παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν σημαντική πηγή ενέργειας για τις παγκόσμιες αγορές, ήταν ελάχιστα ενσωματωμένες στη διεθνή οικονομία. Η Τουρκία και το Ιράν δεν αποτελούσαν άμεσες απειλές για τα αραβικά συμφέροντα. Εκείνη την εποχή οι Άραβες, ωστόσο, δεν είχαν καμία κοινή προσέγγιση για την επίτευξη ειρήνης με τον κύριο αντίπαλό τους, το Ισραήλ.
Η κατάσταση του αραβικού κόσμου το 2024 είναι αισθητά διαφορετική. Ενώ το Ισραήλ έχει γίνει οικονομικά και στρατιωτικά ισχυρότερο και τόσο το Ιράν όσο και η Τουρκία ασκούν σημαντική πολιτική επιρροή στην περιοχή, ο αραβικός κόσμος έχει επίσης σημαντικά περισσότερες δυνατότητες το 2024 σε σύγκριση με το 1973 να επηρεάσει όχι μόνο το μέλλον της περιοχής, αλλά και το σύνολο του εξελισσόμενου διεθνούς συστήματος.
Οι ιδεολογικές διαιρέσεις μεταξύ των Αράβων που υπήρχαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δεν υφίστανται πλέον. Συνολικά, έχουν μια πιο ισορροπημένη σχέση με τους σημαντικότερους παράγοντες της διεθνούς σκηνής. Η εξάρτησή τους από τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει μειωθεί σημαντικά, συμπεριλαμβανομένων των αραβικών χωρών του Κόλπου.
Οι σχέσεις με την Κίνα αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς. Υπάρχει σημαντική συνεργασία με τη Ρωσία, ιδίως στους τομείς της ενέργειας και της προμήθειας όπλων. Υπάρχει εντατική συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Επιπλέον, ο αραβικός κόσμος κατέχει όλο και πιο σημαντική θέση στη διεθνή οικονομία. Αντιπροσωπεύουν το 46% των εξαγωγών αργού πετρελαίου και το 30% των εξαγωγών φυσικού αερίου και αυξάνονται, το 30% του διεθνούς εμπορίου εμπορευματοκιβωτίων και το 16% του αεροπορικού φορτίου, ενώ τα κρατικά τους ταμεία διαθέτουν περιουσιακά στοιχεία άνω των 3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων.
Η εισροή άμεσων ξένων επενδύσεων στις αραβικές οικονομίες διπλασιάστηκε το 2022 σε σύγκριση με το 2019, αυξάνοντας από 3% σε 6%. Η βαρύτητα των αραβικών χωρών στους δείκτες των αναδυόμενων αγορών ανέρχεται σήμερα στο 7% και αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια στο 10%.
Επίσης, ως αντανάκλαση της αυξανόμενης βαρύτητάς τους, ορισμένες αραβικές χώρες είναι μέλη ή βρίσκονται στη διαδικασία να γίνουν μέλη οικονομικών ομάδων που ασκούν σημαντική επιρροή στη διεθνή οικονομία. Πιο συγκεκριμένα, η Σαουδική Αραβία είναι μέλος της G20. Η Αίγυπτος και τα Εμιράτα έχουν γίνει μέλη των BRICS από τον Ιανουάριο του 2024.
Επιπλέον, οι αραβικές χώρες έχουν πλέον δεσμευτεί για την ειρήνη με το Ισραήλ ως στρατηγικό στόχο, όπως ορίζεται στην Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία του 2002.
Συνεπώς, οι αραβικές χώρες βρίσκονται σε πολύ πιο ευνοϊκή θέση, όχι μόνο για να διαμορφώσουν το μέλλον της Μέσης Ανατολής, αλλά και για να συμβάλουν σημαντικά στη διαμόρφωση του εξελισσόμενου διεθνούς συστήματος.
Για να το πράξουν όμως αυτό, οι αραβικές χώρες πρέπει να διατυπώσουν ένα όραμα για μια συνολική και διαρκή ειρήνη στη Μέση Ανατολή. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο τη διαχείριση των σχέσεών τους με το Ισραήλ, το Ιράν και την Τουρκία, αλλά και με τον κόσμο στο σύνολό του, ιδίως με τις μεγάλες δυνάμεις: τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Κίνα και τη Ρωσία.
Επιπλέον, πρέπει να εντείνουν τις δραστηριότητές τους για την αντιμετώπιση των διακρατικών προκλήσεων, όπως η μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα, η συνδεσιμότητα, η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο και, τέλος, η διεθνής τρομοκρατία.
Στο πλαίσιο αυτό, δύο πρόσφατες εξελίξεις που έλαβαν χώρα τους τελευταίους μήνες, αν αξιοποιηθούν σωστά, μπορούν να ενισχύσουν ανυπολόγιστα την επιρροή των αραβικών χωρών στην περιοχή και στην παγκόσμια σκηνή.
Η πρώτη είναι η κρίση στη Γάζα. Η δεύτερη είναι η ιστορική θέση που έλαβε το Διεθνές Δικαστήριο στις 18 Ιανουαρίου 2024 στην υπόθεση που άσκησε η Νότια Αφρική κατά του Ισραήλ σχετικά με την παραβίαση από το τελευταίο της Διεθνούς Σύμβασης για τη Γενοκτονία στο παλαιστινιακό έδαφος της Γάζας.
Ως αφετηρία, χρειάζεται να υπάρξει μια αποφασιστική προσπάθεια για τη διευθέτηση των συγκρούσεων που ταλανίζουν για τόσο πολύ καιρό τον αραβικό κόσμο. Η 7η Οκτωβρίου χρησίμευσε για να εστιάσει τη διεθνή προσοχή στην ανάγκη επίλυσης του παλαιστινιακού προβλήματος. Αλλά δεν είναι το μόνο πρόβλημα που χρήζει προσοχής. Υπάρχουν και άλλα ζητήματα που διαδραματίζονται στη Συρία, το Λίβανο, τη Λιβύη, το Σουδάν, την Υεμένη και τη Δυτική Σαχάρα. Πιθανώς κανένα από αυτά δεν θα επιλυθεί πλήρως κατά τη διάρκεια του 2024, αλλά οι προσπάθειες θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να τα θέσουν σε μια πορεία προς την επίλυσή τους.
Αυτό που είναι σημαντικό να έχουμε κατά νου, ωστόσο, είναι ότι οι αραβικές χώρες δεν μπορούν και δεν πρέπει να εξαρτώνται από ξένους για την επίλυση των προβλημάτων τους. Είναι αλήθεια ότι κανένα από αυτά τα προβλήματα δεν μπορεί να επιλυθεί χωρίς την αντιμετώπιση ξένων δυνάμεων. Ωστόσο, ο χρόνος έχει αποδείξει ότι χωρίς οι Άραβες να αναλάβουν την πρωτοβουλία , οι εξωτερικές δυνάμεις είναι απόλυτα ικανοποιημένες με τη διαχείριση και τον περιορισμό αυτών των συγκρούσεων μέχρι να εκραγούν, όπως συνέβη στη Γάζα.
Οι χώρες της περιοχής δεν θα επιτύχουν μόνιμη ειρήνη και σταθερότητα αν αντιμετωπίσουν αυτές τις συγκρούσεις μόνες τους. Αυτό θα είναι εφικτό μόνο εάν επιδιωχθούν σε συνδυασμό με τη δημιουργία μιας περιφερειακής αρχιτεκτονικής ασφάλειας. Οι αραβικές χώρες, επομένως, πρέπει να διατυπώσουν ένα όραμα για μια τέτοια αρχιτεκτονική.
Αυτό πρέπει να είναι ένα ολοκληρωμένο και χωρίς αποκλεισμούς περιφερειακό σύστημα ασφάλειας, όχι ένα σύστημα που έχει σχεδιαστεί ως πολιτικοστρατιωτική ρύθμιση που στρέφεται κατά οποιουδήποτε περιφερειακού μέρους. Αυτό σημαίνει επίσης ότι δεν θα υπάρξει καμία ισραηλινή ενσωμάτωση στην περιοχή χωρίς συγκεκριμένα βήματα για τη δημιουργία ενός βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους.
Υπό την παρούσα ισραηλινή κυβέρνηση, οι προοπτικές για την επίλυση της παλαιστινο-ισραηλινής σύγκρουσης είναι σχεδόν μηδενικές. Επίσης, το πόσο μακριά είναι διατεθειμένες να φτάσουν οι Ηνωμένες Πολιτείες στην επιδίωξη της ίδρυσης ενός παλαιστινιακού κράτους παραμένει αμφίβολο.
Ως εκ τούτου, οι αραβικές χώρες πρέπει να θέσουν για τον εαυτό τους ρεαλιστικούς στόχους για το 2024 και ταυτόχρονα να προετοιμάσουν το έδαφος για σοβαρές διαπραγματεύσεις μεταξύ Αράβων και Ισραήλ, όταν υπάρξει σαφήνεια τόσο στο Ισραήλ όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πρέπει επίσης να αναλάβουν την πρωτοβουλία για την επίλυση των άλλων προβλημάτων στην περιοχή, όπως η Συρία, το Σουδάν, η Λιβύη και η Σομαλία, καθώς και τα ζητήματα της ιρανικής και της τουρκικής παρέμβασης. Για να το κάνουν αυτό πρέπει να χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα εξουσίας, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής τους επιρροής, για να διαχειριστούν τις σχέσεις τους με όλους τους μεγάλους διεθνείς παίκτες.
Δύο βραχυπρόθεσμοι στόχοι πρέπει να επιδιωχθούν επειγόντως και παράλληλα.
Πρώτον, η επίτευξη μόνιμης κατάπαυσης του πυρός και η άρση όλων των εμποδίων για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στη Γάζα. Ταυτόχρονα, θα πρέπει να καταβληθούν εντατικές προσπάθειες για τον τερματισμό της ισραηλινής στρατιωτικής επέμβασης στη Δυτική Όχθη. Με τη θέση που έλαβε το Διεθνές Δικαστήριο (ΔΔΔ) σχετικά με τα προσωρινά μέτρα , υπάρχει ένα ισχυρό νομικό επιχείρημα βασισμένο στο προηγούμενο της απόφασης του ΔΔΔ του 1996 στην υπόθεση Βοσνία-Ερζεγοβίνη κατά Σερβίας, το οποίο υποστηρίζει ότι “τα κράτη έχουν την υποχρέωση να επηρεάζουν αποτελεσματικά τη δράση των προσώπων που ενδέχεται να διαπράξουν ή ήδη διαπράττουν γενοκτονία”, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση θέτει ακόμη πιο αυστηρές υποχρεώσεις στα κράτη που παρέχουν οικονομική, πληροφοριακή και στρατιωτική βοήθεια στη βάρβαρη εκστρατεία του Ισραήλ στη Γάζα. Επιπλέον, θα είναι ευκολότερο να επικεντρωθεί η διεθνής προσοχή στις παραβιάσεις που διαπράττει το Ισραήλ κατά των Παλαιστινίων. Συνεπώς, θα πρέπει να καταβληθούν συνεχείς και συνεπείς προσπάθειες σε όλα τα διεθνή φόρουμ, ιδίως σε εκείνα που ασχολούνται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, ώστε να αυξηθεί η διεθνής πίεση στο Ισραήλ και να πεισθεί να ακολουθήσει εποικοδομητική πολιτική έναντι των Παλαιστινίων.
Δεύτερον, η ταχεία αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους και η εισδοχή του στα Ηνωμένα Έθνη. Ήδη το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έχει εγκρίνει την αρχή του παλαιστινιακού κράτους στα ψηφίσματα 1397 (2002) και 1850 (2008), τα οποία μόλις πρόσφατα εγκρίθηκαν από την προεδρική του δήλωση τον Ιανουάριο του 2024. Επιπλέον, η Γενική Συνέλευση, ήδη από το 2012, υιοθέτησε το ψήφισμα 67/19 που αναβαθμίζει την Παλαιστίνη σε καθεστώς “κράτους παρατηρητή μη μέλους”. Επιπλέον, 139 χώρες έχουν αναγνωρίσει το κράτος της Παλαιστίνης. Το μόνο εναπομείναν εμπόδιο που αντιμετωπίζει η αποδοχή της Παλαιστίνης ως πλήρες μέλος των Ηνωμένων Εθνών είναι το Συμβούλιο Ασφαλείας, όπου οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία ασκούν βέτο.
Ο στόχος αυτός θα πρέπει να επιδιώκεται ανεξάρτητα από όλες τις άλλες εκτιμήσεις. Μόνο τότε οι Παλαιστίνιοι μπορούν να ελπίζουν στο μέλλον. Χωρίς αυτόν, οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις με τους Ισραηλινούς θα είναι καταδικασμένες σε αποτυχία.
Μόλις το παλαιστινιακό κράτος αναγνωριστεί από κάθε κράτος εκτός από το Ισραήλ και γίνει δεκτό στα Ηνωμένα Έθνη, τότε θέματα όπως οι ρυθμίσεις που αφορούν την Ιερουσαλήμ, οι πρόσφυγες, οι ρυθμίσεις ασφαλείας και τα σύνορα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο διαπραγμάτευσης μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι το Ισραήλ, σε αντίθεση με άλλα μέλη του ΟΗΕ, δεν έχει ακόμη ενημερώσει τα Ηνωμένα Έθνη για τα σύνορά του.
Ο ισραηλινός λαός πρέπει να καταλάβει ότι δεν είναι πλέον η συνηθισμένη κατάσταση. Δεν μπορούν πλέον να συνεχίσουν να τροποποιούν τις συνθήκες κατοχής, όπως έκαναν στο παρελθόν, ατιμώρητα. Ο ισραηλινός λαός πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η ασφάλειά του μπορεί να εγγυηθεί μόνο με ειρηνικές σχέσεις με τους γείτονές του, ιδιαίτερα με τους Παλαιστίνιους. Από αυτή την άποψη, θα είναι εξαιρετικά χρήσιμο για τη διεθνή κοινότητα να διατηρήσει μια σαφή θέση σχετικά με την αναγνώριση της παλαιστινιακής κρατικής υπόστασης.
Εν κατακλείδι, αν και ο αποφασιστικός παράγοντας παραμένει το πώς οι αραβικές χώρες μπορούν να καταφέρουν, εν μέσω της παρούσας κρίσης, να επηρεάσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ισραηλινό πολιτικό σώμα, ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας μπορεί να έχει σημαντική επίδραση στην περιοχή.
Δηλαδή, το πώς θα εξελιχθεί η πολύπλοκη και επισφαλής τριγωνική σχέση μεταξύ της Ρωσίας, της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών. Οποιαδήποτε κλιμάκωση της έντασης μεταξύ των τριών αυτών χωρών θα έχει αρνητικές συνέπειες για τη Μέση Ανατολή.
Erol User
