Η λογική και ο ατομικισμός αποτελούν σημαντικά συστατικά της πολιτισμικής ανάπτυξης, αν και δεν είναι τα μόνα συστατικά. Το βασικό σημείο εστίασης των συζητήσεων σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτισμού θα πρέπει επομένως να είναι τα όρια της λογικής. Είναι οι προνεωτερικές βαριές αποσκευές που επιβραδύνουν την ανάπτυξη ή είναι το θεμελιώδες δομικό στοιχείο του πολιτισμού, καθώς τα αρχέγονα ένστικτα της ανθρώπινης φύσης δεν μπορούν να ξεπεραστούν;
Η σχέση μεταξύ του μοντέρνου και του προ-μοντέρνου είναι το κύριο ζήτημα κατά τη διερεύνηση του θέματος της βιώσιμης ανάπτυξης του πολιτισμού. Η πολιτισμική ανάπτυξη συνεπάγεται τη σταδιακή αντικατάσταση του προ-νεωτερικού από το σύγχρονο ή η νεωτερικότητα πρέπει να οικοδομηθεί πάνω στα στέρεα θεμέλια του προ-νεωτερικού;
Στην προνεωτερική εποχή, η κοινωνία ήταν οργανωμένη στα θεμέλια της θρησκείας, του πολιτισμού και της παράδοσης για τη διατήρηση της ομαδικής ταυτότητας και της συλλογικής συνείδησης. Αντίθετα, η νεωτερικότητα χαρακτηρίζεται κυρίως από τη λογική και τον ατομικισμό, που προέκυψαν με τον Διαφωτισμό, τη βιομηχανική επανάσταση και τις φιλελεύθερες πολιτικές επαναστάσεις.
Ο φιλελευθερισμός τείνει να θεωρεί ότι η πολιτισμική ανάπτυξη είναι η αντικατάσταση του προ-νεωτερικού από το σύγχρονο. Η λογική αντικαθιστά το ενστικτώδες και ο ατομικισμός το κοινοτικό. Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ προειδοποίησε κατά του «δεσποτισμού του εθίμου», καθώς ο πολιτισμός και οι παραδόσεις αποτελούν μια εξωτερική αρχή που επιβάλλει περιορισμούς στο άτομο. Έτσι, ο φιλελευθερισμός συχνά περιφρονεί την παράδοση ως δημοκρατία των νεκρών, καθώς οι προηγούμενες γενιές αποκτούν παρεμβατική επιρροή στο παρόν.
Ωστόσο, κατά την οικοδόμηση μιας κοινωνίας βασισμένης στη λογική, πρέπει να αναγνωριστεί ότι τα ανθρώπινα όντα είναι χωρισμένα μεταξύ της λογικής και του ενστίκτου, με το τελευταίο να έχει εξελιχθεί επί δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Το κύριο ένστικτο της ανθρώπινης φύσης είναι η οργάνωση σε ομάδες για ασφάλεια και νόημα – θεμέλιο για έναν ακμάζοντα πολιτισμό. Από αυτή την άποψη, η νεωτερικότητα μπορεί να υπάρξει και να ευδοκιμήσει μόνο αν έχει γερές ρίζες στο προνεωτερικό.
Ο Emilie Durkheim παρατήρησε κατά τη διάρκεια της εκβιομηχάνισης της Γαλλίας τον 19ο αιώνα ότι η αυξανόμενη ευημερία συσχετιζόταν με την αύξηση των αυτοκτονιών. Παρομοίως, πώς μπορούμε να εξηγήσουμε ότι το πιο ανεπτυγμένο κράτος στον κόσμο σήμερα, η Νότια Κορέα, έχει το χαμηλότερο ποσοστό γεννήσεων στον κόσμο, από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοκτονιών και το κράτος προσπαθεί να καταπολεμήσει τη μοναξιά και την κρίση απώλειας νοήματος στην κοινωνία; Το μοντέρνο έχει εξαντλήσει το προ-μοντέρνο. Όπως ένα αστέρι, έτσι και οι πολιτισμοί συχνά λάμπουν πιο έντονα όταν η παρακμή έχει ήδη αρχίσει.
Στη γενέτειρα του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της δημοκρατίας, ο Πλάτων και ο Σωκράτης προειδοποιούσαν ότι οι ελεύθερες κοινωνίες θα γίνονταν όλο και πιο ελεύθερες με την πάροδο του χρόνου. Αυτή ήταν μια προειδοποίηση, καθώς η ελευθερία συνεπαγόταν τη σταδιακή απελευθέρωση του ατόμου από κάθε εξωτερική εξουσία και τις ιεραρχίες που συντηρούσαν την κοινωνία. Η ελευθερία στην καθαρότερη μορφή της θα κατέρρεε την κοινωνία και θα αντικαθιστούσε τη δημοκρατία με τυραννία.
Ο Alexis de Tocqueville αναφέρθηκε ομοίως στην ελευθερία και τον ατομικισμό ως σπάσιμο της «αλυσίδας» που συνέδεε όλους τους ανθρώπους στην προνεωτερική κοινωνία, καθώς το άτομο θα προσπαθούσε να απελευθερωθεί από την κουλτούρα, την οικογένεια και την πίστη. Στη νίκη της ελευθερίας, υποστήριξε ο Τοκβίλ, το άτομο θα «περιοριζόταν εξ ολοκλήρου στη μοναξιά της καρδιάς του». Ωστόσο, ο Τοκβίλ θεωρούσε ότι η αμερικανική δημοκρατία ήταν επιτυχής, καθώς το πνεύμα της ελευθερίας συνυπήρχε και εξισορροπήθηκε από το πνεύμα της θρησκείας. Παρ’ όλα αυτά, ο Τοκβίλ πίστευε ότι η ισορροπία μεταξύ του προνεωτερικού και του σύγχρονου ήταν εύθραυστη, καθώς η ελευθερία ως επαναστατική ιδεολογία θα απελευθερωνόταν με την πάροδο του χρόνου από το προνεωτερικό, όπως η θρησκεία.
Η επιτυχία του φιλελεύθερου έθνους-κράτους αντανακλά μια παρόμοια ισορροπία μεταξύ του προ-νεωτερικού και του σύγχρονου. Το έθνος-κράτος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην κληρονομιά του προνεωτερικού, ως πολιτικό κατασκεύασμα που διαμορφώνεται με βάση την κοινή συγγένεια, την ιστορία, τον πολιτισμό, την παράδοση και την πίστη. Το έθνος-κράτος έγινε ένα ισχυρό και στιβαρό δοχείο για τις δυτικές χώρες ώστε να αναπτύξουν φιλελεύθερες κοινωνίες βασισμένες στη λογική και τον ατομικισμό. Αυτή η αντίθεση ή ισορροπία ήταν η συνταγή για την επιτυχή πολιτισμική ανάπτυξη. Αν και όπως θα προειδοποιούσαν ο Πλάτωνας και ο Τοκβίλ, με την πάροδο του χρόνου ο φιλελευθερισμός θα έτεινε προς τη νίκη αποσυνδεόμενος από το έθνος-κράτος και έτσι θα αυτοκαταστρεφόταν. Ο πολιτικός επιστήμονας John Herz έγραψε το 1950 ότι ο διεθνής ιδεαλισμός «Παραδόξως, [έχει] την ώρα του μεγαλείου του όταν τα ιδανικά του είναι ανεκπλήρωτα, όταν βρίσκεται σε αντίθεση με ξεπερασμένα πολιτικά συστήματα και το ρεύμα των καιρών τον φουσκώνει προς τη νίκη. Εκφυλίζεται μόλις φτάσει στον τελικό του στόχο- και στη νίκη πεθαίνει».
Το σύγχρονο διαζύγιο του φιλελευθερισμού από το έθνος-κράτος αντιπροσωπεύει την απόρριψη από το άτομο κάθε επιβολής από την εξωτερική εξουσία. Η αντικειμενική ηθική αντικαθίσταται από τον ηθικό σχετικισμό, το κοσμικό κράτος μεταπίπτει στον ριζοσπαστικό εκκοσμικισμό καθώς ο χριστιανισμός εκκαθαρίζεται όλο και περισσότερο από την κοινωνία, η ενοποιητική κουλτούρα αντικαθίσταται από την πολυπολιτισμικότητα, η οικογένεια ως ο σημαντικότερος θεσμός διαλύεται και το άτομο επιδιώκει πλέον να απελευθερωθεί ακόμη και από τις βιολογικές πραγματικότητες με την τρέχουσα ιδεολογία των φύλων. Καθώς το άτομο ταυτίζεται όλο και περισσότερο αποκλειστικά με τον εαυτό του, παράγει έναν τοξικό συνδυασμό ναρκισσισμού και μηδενισμού που πλήττει την κοινωνική συνοχή.
Η ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των πολιτών καταρρέει με απρόβλεπτες συνέπειες, καθώς η ηθική και το νόημα απορρέουν σε μεγάλο βαθμό από την αίσθηση του καθήκοντος απέναντι στην ομάδα. Ο πολιτικός φιλελευθερισμός γεννήθηκε στη Γαλλική Επανάσταση με το σύνθημα «ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη», ωστόσο το κοινοτικό ήθος της αδελφοσύνης σπάνια αναγνωρίζεται πλέον ως προϋπόθεση για την επιβίωση των φιλελεύθερων ιδεωδών.
Ο πολιτισμός αντιπροσωπεύει τις ρίζες που στηρίζουν τους πολιτισμούς, καθώς ενώνει την ομάδα, συνδέει τους ανθρώπους με ένα κοινό παρελθόν, και ο πολιτισμός είναι επίσης αυτό που αξίζει να μεταφερθεί στην επόμενη γενιά. Ο Μαξ Βέμπερ προειδοποίησε ότι ο εξορθολογισμός του πολιτισμού θα δημιουργήσει πολιτιστική κρίση, καθώς αυτό που μεταβιβάζουμε στην επόμενη γενιά βασίζεται συνήθως στο θείο και το μόνιμο και σπάνια στη λογική. Οι πίνακες του Μιχαήλ Άγγελου στην Καπέλα Σιξτίνα αποτελούν πολιτιστικό πυλώνα για αιώνες και συνέβαλαν στην ανάπτυξη του πολιτισμού. Αν ο Μιχαήλ Άγγελος είχε γεννηθεί στη σημερινή εποχή, αφιερωμένος αποκλειστικά στη λογική, πιθανότατα θα χρησιμοποιούσε τις καλλιτεχνικές του ικανότητες σε ωμή εμπορική δραστηριότητα, όπως η διαφήμιση, χωρίς καμία συμβολή στον πολιτισμό.
Με τον «Θάνατο του Θεού», ο Φρίντριχ Νίτσε αναγνώρισε ότι θα υπάρξει κρίση νοήματος καθώς οι άνθρωποι όλο και περισσότερο απομακρύνονται από τη θρησκεία. Η ανησυχία για τον Νίτσε ήταν ότι το προνεωτερικό πέθαινε χωρίς να αντικατασταθεί από κάτι από τη νεωτερικότητα που θα διατηρούσε το νόημα, γεγονός που θα εισήγαγε τον μηδενισμό. Ο Ρασκόλνικοφ του Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι παραδειγματίζει ομοίως την ευθραυστότητα της κοσμικής ηθικής, καθώς η λογική μπορούσε να δικαιολογήσει τον φόνο, καθώς οι θεϊκές αρχές αντικαταστάθηκαν από τον ηθικό σχετικισμό. Η λογική και ο ατομικισμός αποτελούν σημαντικά συστατικά της πολιτισμικής ανάπτυξης, αν και δεν είναι τα μόνα συστατικά. Το βασικό σημείο εστίασης των συζητήσεων σχετικά με την ανάπτυξη του πολιτισμού θα πρέπει επομένως να είναι τα όρια της λογικής. Είναι οι προνεωτερικές βαριές αποσκευές που επιβραδύνουν την ανάπτυξη ή είναι το θεμελιώδες δομικό στοιχείο του πολιτισμού, καθώς τα αρχέγονα ένστικτα της ανθρώπινης φύσης δεν μπορούν να ξεπεραστούν;
Erol User
