Στο πλαίσιο της προεδρίας της Ινδίας στην G20, το πρόγραμμα LiFE (Life for Environment) του πρωθυπουργού Μόντι εξελίσσεται σε εξαιρετικά σημαντικό μηχανισμό για τη δημιουργία νέων δίκαιων αξιών ισότητας, τόσο στην πρόσβαση σε καύσιμα και ενέργεια, όσο και στην παραγωγή και κατανάλωση για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Το 2023, η Ινδία ανέλαβε την προεδρία της G20. Στο άρθρο του πρωθυπουργού Ναρέντρα Μόντι σχετικά με τον καθορισμό των προτεραιοτήτων της ινδικής προεδρίας δόθηκε μεγάλη προσοχή στο πρόβλημα της παγκόσμιας ανισότητας και στις προκλήσεις για την καταπολέμησή της. Σύμφωνα με τον Μόντι, για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται μια “θεμελιώδης αλλαγή νοοτροπίας”. Πρώτα απ’ όλα, για να διασφαλιστεί ότι όλη η ανθρωπότητα θα επωφεληθεί από την παγκόσμια ανάπτυξη και όχι μόνο επιλεγμένες ομάδες πλούσιων χωρών.
Αυτό το θέμα της ανισότητας αποτέλεσε επομένως το επίκεντρο της πρώτης εναρκτήριας διάσκεψης της Think20, μιας κοινότητας δεξαμενών σκέψης στο πλαίσιο της G20, η οποία πραγματοποιήθηκε στο Νέο Δελχί τον Ιανουάριο του 2023. Στο πλαίσιο της ινδικής προεδρίας, οι δραστηριότητες τόσο των εμπειρογνωμόνων όσο και των φορέων χάραξης πολιτικής πρέπει να επικεντρωθούν στο θέμα αυτό. Επιπλέον, δεδομένου ότι δύο άλλες αναπτυσσόμενες χώρες, η Βραζιλία και η Νότια Αφρική, θα προεδρεύσουν της G20 μετά την Ινδία, αναμένεται ότι το θέμα της καταπολέμησης της παγκόσμιας ανισότητας δεν θα παραμείνει απλώς μια τυπική άσκηση ενός έτους, αλλά θα καθορίσει πραγματικά την ατζέντα της G20 μεσοπρόθεσμα. Τουλάχιστον, αξίζει να ελπίζουμε ότι τρία χρόνια είναι αρκετός χρόνος για να εδραιωθεί στην παγκόσμια κοινή γνώμη η “αλλαγή νοοτροπίας” για την οποία μίλησε ο Ναρέντρα Μόντι και να εισαχθεί σταθερά το θέμα της ισότητας στον αριθμό των παγκόσμιων αξιών που μοιράζεται όλη η ανθρωπότητα.
Όπως και η G20, οι BRICS έχουν επικεντρωθεί στο θέμα της καταπολέμησης των ανισοτήτων και της οικοδόμησης μιας παγκόσμιας τάξης χωρίς αποκλεισμούς και ισότητας. Αυτό είναι κατανοητό λόγω της ίδιας της φύσης των BRICS ως δομής που ενώνει, μεταξύ άλλων, τις μεγαλύτερες αναπτυσσόμενες χώρες από διαφορετικές ηπείρους. Χρόνο με το χρόνο, το ανακοινωθέν της συνόδου κορυφής των BRICS διατυπώνει επίμονα το καθήκον της καταπολέμησης της παγκόσμιας ανισότητας. Στο πλαίσιο της δέσμης αξιών των BRICS, η οποία σε εννοιολογικό επίπεδο μας φαίνεται ήδη αρκετά τυποποιημένη και αποτελεί μια έντονη εναλλακτική λύση σε σχέση με τις προσεγγίσεις της συλλογικής Δύσης, το θέμα της ισότητας κατέχει καίρια θέση. Φέτος, την προεδρία των BRICS έχει η Νότια Αφρική και η προώθηση του θέματος της παγκόσμιας ισότητας και δικαιοσύνης κατέχει επίσης σημαντική θέση στο πρόγραμμα της χώρας αυτής ως προεδρεύουσας.
Στις συνθήκες του 21ου αιώνα, εκτός από τη γενική κοινωνικοοικονομική ανισότητα, νέες μορφές ανισότητας αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία. Μία από αυτές συνδέεται στενά με την ατζέντα για το κλίμα, καθώς ο πράσινος μετασχηματισμός μεγάλης κλίμακας βρίσκεται πλέον στην ατζέντα ορισμένων διεθνών οργανισμών και μεμονωμένων κρατών.
Όσον αφορά την ανισότητα στο κλίμα, είναι σημαντικό να σημειωθούν τα εξής: οι λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν έχουν συμβάλει σχεδόν καθόλου στην ανθρωπογενή ρύπανση της ατμόσφαιρας και στην επακόλουθη κλιματική αλλαγή.
Ταυτόχρονα, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, πολλές από αυτές είναι έτοιμες να γίνουν τα κύρια θύματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτό οφείλεται τόσο στην ερημοποίηση των εδαφών όσο και στις πλημμύρες των παράκτιων περιοχών και των μικρών νησιωτικών κρατών. Ωστόσο, η τάση που αναδύεται στο πλαίσιο του παγκόσμιου πράσινου μετασχηματισμού δεν διαφοροποιεί σχεδόν καθόλου τις ανεπτυγμένες και τις αναπτυσσόμενες χώρες. Και οι δύο ομάδες, λόγω της πολιτικής και οικονομικής πίεσης, θα αντιμετωπίσουν πολύ σύντομα την ανάγκη απότομης μείωσης της χρήσης ορυκτών καυσίμων, κυρίως άνθρακα. Μια τέτοια προσέγγιση θα φέρει τις φτωχές χώρες σε εξαιρετικά άνιση θέση λόγω της έλλειψης πόρων για την αγορά πράσινης ενέργειας από την πλειοψηφία του πληθυσμού τους.
Το πρόβλημα αυτό επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο από την τάση παγκόσμιας απόρριψης των καυσόξυλων ως καυσίμων για την προστασία των δασικών πόρων. Στις φτωχές χώρες, η εφαρμογή αυτής της αρχής θα ωθήσει στην πραγματικότητα ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού στο χείλος της ακόμη μεγαλύτερης φτώχειας. Μια άλλη παγκόσμια τάση – ο περιορισμός των εκπομπών μεθανίου – αν εφαρμοστεί επίσης με αδιαφοροποίητο τρόπο, μπορεί να περιορίσει δραστικά τις ευκαιρίες για την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας στις φτωχές χώρες. Έτσι, οι ανεπίλυτες παγκόσμιες οικονομικές ανισότητες μπορούν μόνο να επιδεινωθούν από νέες κλιματικές ανισότητες. Ως εκ τούτου, στην κοινή γνώμη των αναπτυσσόμενων χωρών ακούγονται όλο και περισσότερο φόβοι για “κλιματική νεοαποικιοκρατία”, όταν ένας αδιαφοροποίητος πράσινος μετασχηματισμός θα οδηγήσει μόνο στην τελική εδραίωση της ανισότητας και θα στερήσει από τις φτωχότερες χώρες το δικαίωμα στην ανάπτυξη.
Ως εκ τούτου, οι αναπτυσσόμενες χώρες προέβαλαν ένα απολύτως νόμιμο αίτημα: την αρχή της κατοχύρωσης της ευθύνης των χωρών της συλλογικής Δύσης για την ανθρωπογενή ρύπανση της ατμόσφαιρας. Οι δραστηριότητες των ανεπτυγμένων χωρών είναι αυτές που οδήγησαν στις διαδικασίες της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής. Η ευθύνη αυτή, μεταξύ άλλων, πρέπει να εκφράζεται οικονομικά. Υπό την πίεση να υιοθετήσουν αυτή την προσέγγιση, οι ανεπτυγμένες χώρες ανακοίνωσαν τη δημιουργία ενός ειδικού ταμείου για το κλίμα, προκειμένου να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες. Ωστόσο, αυτό θεωρείται ανεπαρκές. Επιπλέον, οι νέες προκλήσεις του πράσινου μετασχηματισμού για την απομάκρυνση από τον άνθρακα, τα καυσόξυλα και τις εκπομπές μεθανίου καθιστούν το απαιτούμενο ποσό αυτής της οικονομικής στήριξης ακόμη πιο φιλόδοξο.
Εκτός από την οικονομική στήριξη, είναι επίσης σημαντικό οι διαδικασίες αυτές για τον άνθρακα, τα καυσόξυλα και το μεθάνιο να εισαχθούν στις αναπτυσσόμενες χώρες με θεμελιωδώς μικρότερη επιμονή (και απουσία οικονομικών και δασμολογικών κυρώσεων για την παραβίασή τους) από ό,τι στις αναπτυγμένες χώρες. Χωρίς αυτό, η αρχή των “κοινών αλλά διαφοροποιημένων ευθυνών”, η οποία φαίνεται να κατοχυρώνεται στα σχετικά έγγραφα, θα παραμείνει απλώς πιο όμορφα λόγια στο χαρτί, και πολλά έχουν ήδη γραφτεί σε διάφορα πολιτικά κείμενα.
Εξίσου σημαντική είναι η διαφοροποίηση των προσεγγίσεων σε σχέση με την κατανάλωση. Ένας από τους στόχους του πράσινου μετασχηματισμού είναι η βιώσιμη κατανάλωση. Αλλά η πραγματικότητα εδώ απέχει πολύ από το ιδανικό. Οι διαδικασίες αυτές επηρεάζονται αισθητά από τις πολιτικές των εταιρειών, των κατασκευαστών και των διανομέων, οι οποίες ενθαρρύνουν ουσιαστικά συμπεριφορικά και κοινωνικά πρότυπα μη βιώσιμης κατανάλωσης, με διαφημιστικούς πειρασμούς για την αγορά νέων εκδόσεων συσκευών, οικιακών συσκευών και άλλων πραγμάτων. Αυτό, με τη σειρά του, προκαλεί περαιτέρω μη βιώσιμη παραγωγή και σπατάλη ενέργειας. Υπό αυτές τις συνθήκες, και δεδομένων των κινδύνων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, ο κίνδυνος πρόσθετης πίεσης της αγοράς για αύξηση των τιμών θα μπορούσε να γίνει ακόμη πιο σοβαρός. Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, αν επεκτείνουμε το υφιστάμενο επίπεδο υπερκατανάλωσης στις ανεπτυγμένες χώρες σε κάθε κάτοικο της Γης, θα χρειαζόμασταν τους πόρους όχι ενός, αλλά τριών έως πέντε πλανητών όπως ο δικός μας. Η προφανής παγκόσμια ανισορροπία των πόρων που κατευθύνεται προς την υπερκατανάλωση στον ανεπτυγμένο κόσμο οδηγεί στο γεγονός ότι απλά δεν απομένουν πόροι για τον αναπτυσσόμενο κόσμο, με αποτέλεσμα να παρατηρείται μαζική υποκατανάλωση εκεί.
Ως εκ τούτου, η συνεχιζόμενη παγκόσμια τάση για μη βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή, κυρίως στις πλούσιες κοινωνίες, μπορεί να αυξήσει την ανισορροπία και την ανισότητα μεταξύ αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Επιπλέον, οι αναπτυσσόμενες χώρες μπορεί να γίνουν όμηροι και θύματα της κυρίαρχης καταναλωτικής συμπεριφοράς στον ανεπτυγμένο κόσμο. Είναι πολύ εύκολο να φανταστούμε μια κατάσταση όπου, αντί να καταπολεμούν την υπερκατανάλωση στον ανεπτυγμένο κόσμο, οι χώρες της συλλογικής Δύσης θα περιορίζουν σιωπηρά το δικαίωμα των αναπτυσσόμενων χωρών στην αξιοπρεπή και υγιεινή κατανάλωση. Ως αποτέλεσμα, αυτό μπορεί να αλλάξει εντελώς την εστίαση και τις αξίες: αντί να περιοριστεί η υπερκατανάλωση, θα τεθούν εμπόδια στην εξάλειψη της υποκατανάλωσης στις αναπτυσσόμενες χώρες. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να γίνει μια άλλη μορφή νεοαποικιοκρατίας στον 21ο αιώνα.
Η επίλυση αυτών των προβλημάτων είναι δυνατή μόνο μέσω της παροχής πρόσθετων αποζημιώσεων από τις ανεπτυγμένες χώρες προς τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν και να εφαρμοστούν ενεργά οι βέλτιστες πρακτικές και τεχνολογίες σε όλο τον κόσμο που θα εξασφαλίσουν βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή που δεν επιδεινώνουν την κλιματική αλλαγή, μεταξύ άλλων με την παροχή ισότιμης πρόσβασης σε ορυκτά λιπάσματα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η χρήση του συστήματος χρηματοοικονομικών καινοτομιών θα πρέπει επίσης να γίνει ευρέως διαδεδομένη. Αυτό θα απαιτήσει υψηλό επίπεδο αλληλεγγύης εκ μέρους των πλούσιων χωρών προς τους φτωχούς. Είναι επίσης κρίσιμο η παγκόσμια πολιτική να επικεντρωθεί στην εξάλειψη της υπερκατανάλωσης στον ανεπτυγμένο κόσμο και όχι στη διαιώνιση των φραγμών στην υποκατανάλωση στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στο πλαίσιο της προεδρίας της Ινδίας στην G20, το πρόγραμμα LiFE (Life for Environment) του πρωθυπουργού Μόντι καθίσταται, επομένως, ένας εξαιρετικά σημαντικός μηχανισμός για τη δημιουργία νέων δίκαιων αξιών ισότητας, τόσο στην πρόσβαση σε καύσιμα και ενέργεια, όσο και στην παραγωγή και κατανάλωση για το μέλλον της ανθρωπότητας.
Erol User
