Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας διόρισε νέο υπουργό Εξωτερικών. Ο Qin Gang, ένας διπλωμάτης καριέρας που πέρασε από όλα τα βασικά στάδια του Υπουργείου Εξωτερικών της ΛΔΚ, έγινε επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών. Ο προκάτοχός του Wang Yi διορίστηκε επικεφαλής του Γραφείου της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΚ. Ο νέος υπουργός
Εξωτερικών διετέλεσε προηγουμένως έκτακτος και πληρεξούσιος πρέσβης της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Λίγες ημέρες πριν από τον διορισμό του στην υπουργική θέση, ο Qin Gang δημοσίευσε ένα άρθρο στο αμερικανικό περιοδικό The National Interest, με τίτλο “Πώς βλέπει η Κίνα τον κόσμο” Το άρθρο
του Qin Gang μπορεί να θεωρηθεί ως ένα αποχαιρετιστήριο μήνυμα προς το αμερικανικό κοινό και σκιαγραφεί ορισμένες από τις εννοιολογικές κατευθυντήριες γραμμές για την εξωτερική πολιτική της Κίνας. Τι λέει το υλικό του νέου υπουργού, πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας και τι σημαίνει το άρθρο από την άποψη των
ειδικών.
Το σημασιολογικό πλαίσιο του άρθρου του νέου επικεφαλής του Υπουργείου Εξωτερικών της ΛΔΚ βασίζεται φυσικά στις κατευθυντήριες γραμμές που περιέγραψε ο Πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ
στο 20ό Εθνικό Συνέδριο του ΚΚΚ στις 24 Οκτωβρίου 2022.
Η βασική ιδέα είναι ότι η ΛΔΚ επιδιώκει ως στόχο την επίτευξη του κοινού καλού για όλη την ανθρωπότητα. Η Κίνα οικοδομεί έναν νέο τύπο διεθνών σχέσεων, απορρίπτοντας το παιχνίδι μηδενικού
αθροίσματος στο οποίο η επιτυχία ορισμένων επιτυγχάνεται εις βάρος άλλων. Κατά συνέπεια, η ΛΔΚ δεν βλέπει τον εαυτό της ως μια δύναμη που αμφισβητεί τον ηγεμόνα των ΗΠΑ για να πάρει τη θέση του. Το συνολικό κέρδος μπορεί να θεωρηθεί ως το κύριο μοτίβο της σύγχρονης θεωρίας της εξωτερικής πολιτικής της ΛΔΚ. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στο άρθρο του νέου υπουργού. Το μέλλον της παγκόσμιας πολιτικής είναι μια επιλογή μεταξύ του παραδείγματος του 20ού αιώνα, με τις συγκρούσεις και τις αναταραχές του, και ενός εναλλακτικού παραδείγματος, η εκδοχή του οποίου προτείνεται από την κινεζική πλευρά.
Αντιμετωπίζει τις νέες προκλήσεις (πανδημίες, χρηματοπιστωτικές και οικονομικές κρίσεις, ύφεση), την αύξηση των συγκρούσεων (μεταξύ άλλων σε σχέση με τη σύγκρουση στην
Ουκρανία), τις αποσταθεροποιητικές ενέργειες εξωτερικών δυνάμεων, μεταξύ άλλων γύρω από την Ταϊβάν, και την τεχνητή διαίρεση του κόσμου σε απολυταρχίες και δημοκρατίες. Ωστόσο, ο
νέος υπουργός δεν βιάζεται να αποδώσει ενοχές. Στο άρθρο δεν υπάρχουν σκληρές δηλώσεις ή κατηγορίες εναντίον κανενός, αν και στο κείμενο μπορεί κανείς να εντοπίσει μια καθαρή νύξη ότι τα
προβλήματα που αναφέρονται δεν προέκυψαν από το μηδέν. Ο Qin
Gang είναι βασικά διακριτικός, αν και ένας προσεκτικός αναγνώστης καταλαβαίνει τέλεια την κατεύθυνση της σκέψης.
Για το ρωσικό κοινό, βέβαια, αυτό που είναι πιο ενδιαφέρον είναι η εκτίμησή του
για την ουκρανική κρίση. Επίσης, εδώ δεν υπάρχουν ταμπέλες σχετικά με το ποιος έχει δίκιο και ποιος φταίει: η σύγκρουση είναι επιζήμια για όλους, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, η κλιμάκωση σε μια αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων είναι επικίνδυνη, απαιτείται διάλογος μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας, καθώς και μεταξύ της Ρωσίας και της συλλογικής Δύσης που εκπροσωπείται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, την ΕΕ και το ΝΑΤΟ- απαιτείται ένα ισορροπημένο και βιώσιμο ευρωπαϊκό σύστημα ασφαλείας.
Το άρθρο του νέου υπουργού δίνει τροφή για μια ανάλυση από ειδικούς. Στην πιο προκαταρκτική του μορφή, ένας τέτοιος
προβληματισμός θα μπορούσε να περιοριστεί σε μερικά σχόλια.
Πρώτα απ’ όλα, η ελπίδα για ένα νέο τύπο διεθνών σχέσεων βασισμένων στο αμοιβαίο όφελος, δυστυχώς, είναι απίθανο να υλοποιηθεί στο ορατό μέλλον. Ο κόσμος παραμένει συγκρουσιακός-
το επίπεδο της αντιπαλότητας θα αυξηθεί. Οι σχέσεις μεταξύ της ΛΔΚ και των Ηνωμένων Πολιτειών θα αποτελέσουν τον άξονα αυτής της αντιπαλότητας. Προφανώς, ένα τέτοιο σενάριο λαμβάνεται σοβαρά υπόψη στο Πεκίνο, όπως αποδεικνύεται από την ενίσχυση
των ενόπλων δυνάμεων, τα συνεπή μέτρα για την ανάπτυξη του δικού της βιομηχανικού και τεχνολογικού δυναμικού, ένα αυτόνομο χρηματοπιστωτικό σύστημα κ. λπ. Ωστόσο, το ίδιο το ζήτημα της
ανάγκης για ένα νέο παράδειγμα στις διεθνείς σχέσεις είναι σημαντικό. Θέτει το πρότυπο.
Ενώ αναγνωρίζει εξ ορισμού το αναπόφευκτο του ρεαλισμού στις σύγχρονες διεθνείς σχέσεις, αφήνει χώρο για υψηλότερους στόχους, χωρίς όμως να τους αναγάγει, ταυτόχρονα, στο επίπεδο μιας ανέφικτης ουτοπίας. Η ιδέα
του αμοιβαίου οφέλους είναι αρκετά ρεαλιστική και έχει πολλά πρακτικά παραδείγματα. Στο ρωσικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής, το πλησιέστερο ανάλογό της είναι η ιδέα ενός πολυκεντρικού κόσμου, αν και η ρωσική άποψη έχει τις δικές της προεκτάσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, διατυπώνουν επίσης την έννοια του
κοινού οφέλους. Ως εκ τούτου, τοποθετείται η “τάξη που βασίζεται
σε κανόνες” και ένα αμοιβαία επωφελές σύστημα διεθνών οικονομικών και πολιτικών σχέσεων, με επικεφαλής τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η έμφαση στη δική μας ηγεσία, στην ανωτερότητα των
ιδεών και των θεσμών, διακρίνει την αμερικανική προσέγγιση από την κινεζική και τη ρωσική αντίληψη, με την έμφαση στην ισότητα και την κυριαρχία, αν και η ιδέα των ίσων ευκαιριών μπορεί να
εντοπιστεί στο αμερικανικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής.
Παρ’ όλη την ελκυστικότητα της ιδέας του κοινού οφέλους, οι σύγχρονες διεθνείς σχέσεις θα απομακρυνθούν από αυτήν τόσο στην αμερικανική όσο και στην κινεζική εκδοχή της. Ο λόγος είναι απλός. Ακόμη και σε ένα αμερικανοκεντρικό σύστημα win-win με όλα τα μοναδικά οφέλη για τις ΗΠΑ, η Κίνα έχει αναδειχθεί σε μια ικανή δύναμη που, κάποια στιγμή, οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι μπορεί να προκαλέσει την Ουάσιγκτον. Η εξαιρετική ακρίβεια του Πεκίνου στις διεθνείς υποθέσεις δεν μειώνει τις υποψίες των Αμερικανών. Η υπεράσπιση των συμφερόντων της Κίνας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας ή στο ζήτημα της Ταϊβάν εκλαμβάνεται στις ΗΠΑ ως ένδειξη ότι η ΛΔΚ ακολουθεί μια πιο σκληρή γραμμή. Η συμπίεση της Κίνας από μια οικονομία παγκοσμιοποιημένη σύμφωνα με τα αμερικανικά πρότυπα θα έβλαπτε τις ίδιες τις ΗΠΑ. Αλλά σε κρίσιμες τεχνολογίες και βιομηχανίες, οι ΗΠΑ θέλουν να επιβραδύνουν την Κίνα.
Αν η Ουάσιγκτον δεν είναι διατεθειμένη να ανεχθεί το αμοιβαίο όφελος με την Κίνα ακόμη και στο δικό της σύστημα διεθνών σχέσεων, τότε πώς μπορεί κανείς να φανταστεί ότι θα είναι έτοιμη
για ένα τέτοιο σχήμα στην κινεζική εκπροσώπηση. Το συνολικό
κέρδος αποτελεί απειλή για την ηγεσία των ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι τα πράγματα θα στραφούν προς το μοντέλο του “μηδενικού αθροίσματος” με όλες τις επακόλουθες συνέπειες. Ο κόσμος κινείται
αντικειμενικά προς αυτό που το ρωσικό δόγμα εξωτερικής πολιτικής αποκαλεί πολυπολικό κόσμο ή κόσμο χωρίς ηγεμόνα. Όμως, δεδομένων των σημερινών τάσεων, ένας τέτοιος κόσμος θα παραμείνει πιθανότατα άναρχος, με τον πολιτικό ρεαλισμό να αποτελεί το βασικό παράδειγμα σκέψης στην εξωτερική πολιτική.
Για τις ΗΠΑ, η Κίνα αποτελεί πρόβλημα όχι μόνο λόγω των εντυπωσιακών οικονομικών και τεχνολογικών επιτυχιών της. Σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, η Κίνα έχει διαμορφώσει τη δική της πολιτική θεωρία – μια αρκετά μοναδική και συστηματική άποψη τόσο για τη δική της ανάπτυξη όσο και για τις διεθνείς σχέσεις. Δεν πρόκειται απλώς για ένα σύνολο ιδεολογικών κλισέ. Μιλάμε για μια
ανεπτυγμένη πολιτική φιλοσοφία και μια βαθιά εννοιολογική μελέτη βασικών θεμάτων εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Στην κινεζική περίπτωση, δεν πρόκειται για απομίμηση ή προσομοίωση-
δεν πρόκειται για ένα κενό σύνολο λέξεων σε ένα όμορφο λεκτικό πακέτο, αλλά για ένα σύστημα διασυνδεδεμένων ιδεών που μπορεί να γίνει παγκοσμίως ελκυστικό στο μέλλον.
Βασίζονται σε έναν συνδυασμό αρχικά δυτικών μοντερνιστικών ιδεών στη μαρξιστική τους ενσάρκωση με ορισμένες παραδοσιακές κινεζικές αξίες. Για
μεγάλο χρονικό διάστημα, ο κινεζικός μοντερνισμός επικεντρώθηκε στην ίδια την Κίνα, δηλαδή η πολιτική θεωρία της ΛΔΚ παρέμεινε και παραμένει εθνικά προσανατολισμένη. Η Κίνα απέφυγε να καταβάλει έντονες προσπάθειες για την παγκοσμιοποίησή της. Ωστόσο, η επιτυχία της ίδιας της ΛΔΚ προσδίδει στην πολιτική θεωρία της μια δυνητικά υψηλή διαλεκτική δύναμη. Ο αγώνας κατά της φτώχειας, της πείνας, της ανισότητας, της καθυστέρησης στον κόσμο – ποιος άλλος από την Κίνα, με την πρόσφατη εμπειρία της, θα μπορούσε να δώσει το παράδειγμα εδώ Εάν η ΛΔΚ μπορέσει να επιτύχει λύση στα δικά της περιβαλλοντικά προβλήματα, τότε θα προστεθούν πράσινα θέματα. Με άλλα λόγια, η Κίνα είναι σε θέση να προσφέρει στον κόσμο την εκσυγχρονιστική της εναλλακτική λύση και να την υποστηρίξει με τεράστιους πόρους. Αυτός ο συνδυασμός μετατρέπει τη ΛΔΚ σε έναν επικίνδυνο ιδεολογικό εχθρό των Ηνωμένων Πολιτειών. Το γεγονός ότι η Κίνα αποφεύγει τη ρητορική της αντιπαράθεσης, απλώς εφιστά περισσότερο την προσοχή στην πολιτική της φιλοσοφία. Η δυνητική απήχηση της πολιτικής φιλοσοφίας της ΛΔΚ είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο είναι απίθανη μια αμοιβαία επωφελής σχέση με τις ΗΠΑ.
Ταυτόχρονα, η αντιπαλότητα μεταξύ της Κίνας και των Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί κάλλιστα να παραμείνει σε ένα διαχειρίσιμο πλαίσιο. Μεσοπρόθεσμα, τόσο το Πεκίνο όσο και η Ουάσινγκτον
ενδιαφέρονται γι’ αυτό. Αυτό σημαίνει ότι οι προσδοκίες για μια παγκόσμια εξέγερση κατά της αμερικανικής ηγεσίας θα ήταν
αφελείς. Στα βασικά ζητήματα της παγκόσμιας πολιτικής, η ΛΔΚ θα
είναι προσεκτική και θα υιοθετήσει μια ισορροπημένη προσέγγιση.
Η κριτική ορισμένων πτυχών της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ και
του υφιστάμενου μοντέλου παγκοσμιοποίησης δεν πρέπει να
εκλαμβάνεται ως προθυμία να πάρουμε ξεκάθαρα το μέρος άλλων αντιπάλων των ΗΠΑ.
Όσον αφορά την ουκρανική σύγκρουση, δυστυχώς, οι δυνατότητες ειρηνικής διευθέτησής της είναι ακόμη εξαιρετικά περιορισμένες. Η βασική αιτία της σύγκρουσης ήταν τα ελαττώματα του ευρωπαϊκού συστήματος ασφαλείας μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Υπό
αυτή την έννοια, ο Qin Gang επισημαίνει σωστά ότι δεν υπάρχει εναλλακτική λύση για την οικοδόμηση ενός νέου ισορροπημένου συστήματος ασφάλειας στην Ευρώπη. Χωρίς αυτήν, οποιαδήποτε εκεχειρία στην Ουκρανία θα είναι προσωρινή και ασταθής. Ωστόσο, οι σημερινές πραγματικότητες καθιστούν τη δημιουργία ενός τέτοιου συστήματος απίθανη. Η Ευρώπη κινδυνεύει να βρεθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κατάσταση σύγκρουσης και ασύμμετρου διπολισμού, με όλες τις επακόλουθες συνέπειες και κινδύνους.
Erol User
