Οι επιπτώσεις των κυρώσεων στις ευρωπαϊκές οικονομίες δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί πλήρως. Το άθροισμα αυτών των αποτελεσμάτων, τα λεγόμενα “αποτελέσματα μπούμερανγκ”, θα είναι πράγματι γνωστό μόνο εντός ενός έτους. Θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη από τις επιπτώσεις στη Ρωσία. Μακροπρόθεσμα, η Ρωσία μπορεί κάλλιστα να τα πάει καλά, ενώ η ΕΕ, που έχει βυθιστεί στην απερίσκεπτη υποστήριξη της Ουκρανίας, μπορεί να πληρώσει ένα απαγορευτικό τίμημα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται να έχει εμπλακεί ανεπανόρθωτα σε μια αναμέτρηση με τη Ρωσία. Αφού έθεσε σε εφαρμογή εννέα διαδοχικά κύματα κυρώσεων από τις 22 Φεβρουαρίου 2022, χωρίς να υπολογίζονται οι κυρώσεις που έχουν ήδη εφαρμοστεί από το 2014, ετοιμάζεται για ένα δέκατο κύμα. Ποιες είναι όμως οι πραγματικές συνέπειες; Έχει αυτή η σκληρή πολιτική, η οποία μπορεί να χαρακτηριστεί ακόμη και επιθετική, κατά της Ρωσίας πιθανότητες να έχει αποτελέσματα;
Είναι σαφές ότι στη σύγκρουση μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πάρει το μέρος της Ουκρανίας. Το έκανε αυτό περισσότερο σε συναισθηματική παρά σε λογική βάση. Ασχολήθηκε ολόψυχα με την τελευταία χώρα και εξέδωσε πρωτοφανείς κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Διπλωματικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση ευθυγραμμίστηκε όχι μόνο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά, στο εσωτερικό της, με τις χώρες που εξέφρασαν τα πιο αντιρωσικά αισθήματα, όπως η Πολωνία και οι χώρες της Βαλτικής. Ποια ήταν τα αποτελέσματα;
Από πολιτική άποψη, οι κυρώσεις αυτές είχαν αρχικά ως στόχο να πείσουν τη Ρωσία να σταματήσει τις δραστηριότητές της στην Ουκρανία. Από αυτή την άποψη, και όπως θα περίμενε κανείς, ήταν μια πλήρης αποτυχία. Θα πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι, κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα, η ικανότητα των οικονομικών κυρώσεων να σταματήσουν τις στρατιωτικές επιχειρήσεις μεταξύ δύο χωρών δεν έχει ποτέ αποδειχθεί ικανοποιητικά. Συνολικά, η πολιτική στήριξη της ΕΕ προς την Ουκρανία ήταν αμφισβητήσιμη ως προς την αποτελεσματικότητά της. Πίσω από τις σπουδαίες ομιλίες ακλόνητης υποστήριξης προς τη χώρα αυτή, υπάρχουν βαθιές διαφορές εντός της ΕΕ. Οι ευρωπαϊκές χώρες δεν έχουν ούτε τα στρατιωτικά ούτε τα βιομηχανικά μέσα για να υποστηρίξουν αυτό που έχει γίνει ένας λεγόμενος πόλεμος “υψηλής έντασης” στην Ουκρανία. Ακόμη και ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο κ. Στόλτενμπεργκ, έπρεπε να το αναγνωρίσει αυτό. Τι κέρδισαν οι χώρες της ΕΕ από αυτή τη μονόπλευρη δέσμευση; Αυτό το ερώτημα θα πρέπει να τεθεί μια μέρα.
Από οικονομική άποψη, ο σκοπός των κυρώσεων αυτών ήταν να στερήσει από τη Ρωσία τη δυνατότητα να συνεχίσει τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις και να την φέρει αντιμέτωπη με μια οικονομική κατάρρευση, ώστε να μην έχει άλλη επιλογή από το να θέσει τέλος σε αυτό που αποκαλεί “Ειδική Στρατιωτική Επιχείρηση”. Θυμόμαστε την ολέθρια δήλωση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών της Γαλλίας, κ. Bruno Le Maire, σύμφωνα με την οποία, κηρύσσοντας έναν ολοκληρωτικό οικονομικό πόλεμο στη Μόσχα, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα προκαλούσε την κατάρρευση της οικονομίας και του χρηματοπιστωτικού τομέα της Ρωσίας. Ωστόσο, τίποτα δεν συνέβη.
Ο αντίκτυπος των κυρώσεων στη ρωσική οικονομία ήταν μέτριος, ή ακριβέστερα επικεντρώθηκε σε λίγους μήνες. Αφού έγιναν αρκετά αποκαλυπτικές προβλέψεις είτε από τον ΟΟΣΑ είτε από την Παγκόσμια Τράπεζα, προβλέψεις που τον Απρίλιο και τον Ιούνιο ανακοίνωσαν πτώση του ΑΕΠ μεταξύ 9% και 12%, οι διάφοροι εμπειρογνώμονες συνειδητοποίησαν την ανθεκτικότητα της ρωσικής οικονομίας και την ικανότητά της να προσαρμόζεται. Στην πραγματικότητα, στην επικαιροποίηση των στοιχείων του που δημοσιεύθηκε στις 30 Ιανουαρίου, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εκτίμησε την πτώση του ΑΕΠ της Ρωσίας στο -2,2% για το 2022, με πρόβλεψη για το 2023 και το 2024 για +0,3% και +2,1%, αντίστοιχα.
Είναι αλήθεια ότι οι κυρώσεις αυτές, και ιδίως τα διάφορα μέτρα περιορισμού των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, είχαν ελάχιστα αποτελέσματα. Το εμπόριο φυσικού αερίου έχει πράγματι επηρεαστεί, αλλά περισσότερο από το σαμποτάζ του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream παρά από τις κυρώσεις. Το σαμποτάζ αυτό, για το οποίο η Ρωσία αθωώθηκε, αποδόθηκε αργότερα από τον Αμερικανό δημοσιογράφο Seymour Hersh στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθεί να εισάγει μαζικά φυσικό αέριο από τη Ρωσία, αλλά με τη μορφή υγροποιημένου αερίου ή LNG. Εξακολουθεί να εισάγει, αν και μέσω δαιδαλωδών οδών, πετρέλαιο και ιδίως ντίζελ. Αλλά, φυσικά, οι τιμές δεν είναι πλέον οι ίδιες. . .
Ωστόσο, οι κυρώσεις προκάλεσαν μείωση του εμπορίου μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ. Η πτώση αυτή εκτιμάται, τον Οκτώβριο του 2022 σε σύγκριση με τον Οκτώβριο του 2021, σε -4,5 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Ωστόσο, οι εξαγωγές της ΕΕ προς τη Ρωσία ήταν αξίας 4,2 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον ίδιο μήνα. Επιπλέον, θα μπορούσε να διαπιστωθεί ότι οι κυρώσεις οδήγησαν κυρίως σε αναπροσανατολισμό του ρωσικού εξωτερικού εμπορίου, προς όφελος της Κίνας και της Ινδίας, αλλά και (και αυτό είναι λιγότερο γνωστό) της Τουρκίας, της Λευκορωσίας και του Καζακστάν.
Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο, αν θυμηθούμε ότι η ΕΕ ήταν ο κύριος εμπορικός εταίρος της Ρωσίας, τόσο για τις εισαγωγές όσο και για τις εξαγωγές. Οι συνέπειες της οικονομικής στροφής της Ρωσίας προς την Ασία θα είναι εκτεταμένες.
Ενώ οι κυρώσεις που επέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση είχαν ελάχιστο αντίκτυπο στη Ρωσία, είχαν προφανή αντίκτυπο στην ίδια την ΕΕ. Ο πρώτος αντίκτυπος ήταν η αύξηση των τιμών της ενέργειας, η οποία ανάγκασε τις χώρες της ΕΕ και τη Βρετανία να δαπανήσουν 785 δισεκατομμύρια ευρώ, όπως εξηγείται σε σημείωμα της δεξαμενής σκέψης Bruegel, για τη στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Το ποσό είναι σημαντικό, μεγαλύτερο από αυτό που δαπανήθηκε για την καταπολέμηση του Covid-19. Έτσι, η Γερμανία έχει δαπανήσει σχεδόν το 7% του ΑΕΠ της για την προστασία των καταναλωτών ενέργειας. Η Γαλλία, η οποία ήταν πολύ λιγότερο εκτεθειμένη στις ενεργειακές ροές από τη Ρωσία, αναγκάστηκε να δαπανήσει σχεδόν το 3,25% του ΑΕΠ της για διάφορες “ενεργειακές ασπίδες”. Οι δαπάνες αυτές αφορούν μόνο το χειμώνα 2022-2023. Ωστόσο, οι χώρες της ΕΕ κατάφεραν να δημιουργήσουν αποθέματα φυσικού αερίου πριν από τη διακοπή των αγωγών. Ο συνολικός αντίκτυπος μπορεί να εκτιμηθεί πραγματικά μόνο για το χειμώνα 2023-2024.
Αυτές οι πρόσθετες δαπάνες και η διαδικασία πληθωρισμού που προκλήθηκε από την άνοδο των τιμών της ενέργειας έχουν επίσης βλάψει σοβαρά την οικονομική ανταγωνιστικότητα των χωρών της ΕΕ. Πάρτε για παράδειγμα τη Γερμανία. Η χώρα αυτή, η οποία είχε εμπορικό πλεόνασμα περίπου 6% του ΑΕΠ της, μπορεί σύντομα να βρεθεί με αρνητικό εμπορικό ισοζύγιο, γεγονός που θα αποτελούσε πραγματικό οικονομικό σεισμό.
Η κατάσταση που μόλις περιγράφηκε δείχνει ότι προφανώς δεν υπήρχε νικητής, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Φυσικά, η Ρωσία υπέφερε από τις κυρώσεις της ΕΕ, κυρίως τους πρώτους μήνες, από τον Απρίλιο έως τον Ιούνιο του 2022. Όμως, όσο περνάει ο καιρός, τόσο πιο εύκολα θα υπομένετε αυτό το μαρτύριο. Πάνω απ’ όλα, οι κυρώσεις έχουν αποδειχθεί ανίκανες να επιφέρουν το επιθυμητό πολιτικό αποτέλεσμα και η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και της Ρωσίας καταδικάζει τις πρώτες σε μια δυσάρεστη αντιπαράθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Από την άλλη πλευρά, οι επιπτώσεις των κυρώσεων στις ευρωπαϊκές οικονομίες δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί πλήρως. Το άθροισμα αυτών των αποτελεσμάτων, τα λεγόμενα “αποτελέσματα μπούμερανγκ”, θα είναι πράγματι γνωστό μόνο εντός ενός έτους. Θα μπορούσε να αποδειχθεί πολύ μεγαλύτερη από τις επιπτώσεις στη Ρωσία. Μακροπρόθεσμα, η Ρωσία μπορεί κάλλιστα να τα πάει καλά, ενώ η ΕΕ, που έχει βυθιστεί στην απερίσκεπτη υποστήριξη της Ουκρανίας, μπορεί να πληρώσει ένα απαγορευτικό τίμημα.
Αν, αντί να ξεκινήσει σε πολεμική βάση χωρίς να έχει τα μέσα, η ΕΕ είχε τοποθετηθεί ως δύναμη ειρήνης- αν είχε πιέσει για πραγματικό διάλογο, θα μπορούσε να διατηρήσει τη στρατηγική και οικονομική της ανεξαρτησία από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Βέβαια, με το “αν” μπορούμε πιθανώς να βάλουμε το “Παρίσι στο μπουκάλι” για να χρησιμοποιήσουμε μια γαλλική ρήση, αλλά όχι να παίξουμε πολιτική. Γεγονός παραμένει ότι η απώλεια της αυτονομίας, ακόμη και της ανεξαρτησίας (τόσο στρατηγικής όσο και οικονομικής) των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι ένα υπερβολικό τίμημα που πρέπει να πληρώσουν για να στηρίξουν την Ουκρανία.
Πιθανότατα δεν θα υπάρξει ξεκάθαρος και αδιαμφισβήτητος νικητής σε αυτή την αναμέτρηση μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ρωσίας. Αλλά θα υπάρξει ένας αδιαμφισβήτητος χαμένος: η ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία. Με το τελευταίο, χωρίς αμφιβολία, είναι η ίδια η ιδέα της ΕΕ που θα πρέπει να πεθάνει τα επόμενα χρόνια, επειδή βασίστηκε στην ιδέα της στρατηγικής αυτονομίας των ευρωπαϊκών χωρών.
Αν σε αυτό προσθέσουμε τη στρατηγική στροφή της Ρωσίας προς την Ασία, τότε θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η υποστήριξή της προς την Ουκρανία θα είναι το αποφασιστικό μέσο για την έξοδο της Ευρώπης από την ιστορία.
Erol User
