Ο τελικός άξονας της Ευρωασίας: η Αρκτική

Η ρεαλιστική πολιτική και τα διδάγματα της ιστορίας θα μπορούσαν να ωθήσουν τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου να καταθέσουν τα όπλα τους σε ορισμένες περιοχές ή/και σε ορισμένους τομείς, προτιμώντας να ενώσουν τις δυνάμεις τους για το καλό της ανθρωπότητας. Μία από αυτές τις περιοχές είναι αναμφίβολα η Αρκτική, όπου η συνεργασία έναντι του ανταγωνισμού μπορεί να οδηγήσει, μια μέρα, στην πραγματοποίηση της πολυπόθητης διάσχισης του Βερίγγειου Πορθμού.
Ο Sir Halford Mackinder είχε δίκιο: η Γη έχει καρδιά και βρίσκεται στην Παγκόσμια Νήσο, δηλαδή στην Ευρασία. Ωστόσο, έκανε λάθος σε κάτι, αν και είναι αλήθεια ότι δεν θα μπορούσε ποτέ να προβλέψει την κλιματική αλλαγή: η αληθινή Heartland δεν βρίσκεται στο κέντρο της Ευρασίας, αλλά στην άλλοτε εχθρική Αρκτική, η οποία τώρα είναι όλο και πιο ζεστή και πιο φιλόξενη για την ανθρώπινη ζωή.
Στην Αρκτική κρύβεται μια ποσότητα μαμούθ στρατηγικών φυσικών πόρων, από υδρογονάνθρακες έως μέταλλα σπάνιων γαιών, η οποία πρόκειται να μείνει ανεκμετάλλευτη και να αξιοποιηθεί πλήρως καθώς η θερμοκρασία αυξάνεται και οι πάγοι λιώνουν. Οι επιπτώσεις μιας απαγορευμένης-μετατρεπόμενης σε βιώσιμη Αρκτικής στις παγκόσμιες υποθέσεις θα είναι τόσο βαθιές όσο και παντοτινές. Εάν το επιθυμούν, οι τρεις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου – οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ρωσία – έχουν ακόμη χρόνο να αντιμετωπίσουν αυτή την αναπόφευκτα επερχόμενη αλλαγή επιλέγοντας τη συνεργασία έναντι του ανταγωνισμού.
Η Αρκτική, η αληθινή καρδιά της Ευρασίας
Οι εμπειρογνώμονες συμφωνούν: η Αρκτική φιλοξενεί ανεκμετάλλευτο και τεράστιο πλούτο από άποψη στρατηγικών φυσικών πόρων, από υδρογονάνθρακες έως ορυκτά υψηλής αξίας και πολύτιμα μέταλλα, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται στα βάθη του ρωσικού τμήματος.

Η Αρκτική είναι η σημερινή πηγή προέλευσης σχεδόν του ενός δεκάτου του παγκόσμιου πετρελαίου και του ενός τετάρτου του παγκόσμιου φυσικού αερίου, αλλά ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι ο κύριος όγκος των θησαυρών της δεν έχει καν ανακαλυφθεί ακόμη. Κάποιοι πιστεύουν, για παράδειγμα, ότι υπάρχει φυσικό αέριο κάτω από το ρωσικό μόνιμο στρώμα πάγου- πάνω από 35. 700 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου και πάνω από 2. 300 εκατ. τόνους πετρελαίου και συμπυκνωμάτων.
Οι προαναφερθέντες αριθμοί εξηγούν γιατί η Ρωσία ενδιαφέρεται έντονα για την ανάπτυξη της Αρκτικής και για την πλήρη αξιοποίηση της κλιματικής αλλαγής. Η Αρκτική συνεισφέρει σήμερα περίπου το 20% του ΑΕΠ της Ρωσίας και το 22% των παγκόσμιων εξαγωγών της, αλλά η σημασία της για την εθνική οικονομία θα αυξηθεί παράλληλα με την αύξηση της θερμοκρασίας. Ωστόσο, η Ρωσία δεν θα μπορέσει να μεγιστοποιήσει το κέρδος της αν δεν επιλύσει τα πολλά προβλήματα που μαστίζουν την περιοχή.
Η ρωσική Αρκτική είναι τόσο πλούσια σε πόρους όσο και εγγενώς αδύναμη. Είναι στρατιωτικά ευάλωτη σε κακόβουλες ξένες δραστηριότητες. Είναι δημογραφικά φτωχή, καθώς φιλοξενεί μόνο δύο εκατομμύρια κατοίκους. Επιπλέον, δεν διαθέτει ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο δίκτυο υποδομών στεριάς και θάλασσας, αν και η υιοθέτηση μιας νοοτροπίας πρωτοπόρου θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ρωσική επανέκδοση της αμερικανικής επέκτασης προς τα δυτικά, με την Αρκτική να παίζει το ρόλο μιας “μεγαλύτερης Καλιφόρνιας”.
Ομοίως με τον προκάτοχό της, η επόμενη Heartland, που απέχει πολύ από το να είναι πλήρως ελεγχόμενη από τη Ρωσία, είναι κατακερματισμένη, πορώδης και ανοιχτή στον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων. Τα γεγονότα υποστηρίζουν αυτή την ερμηνεία: από τις Ηνωμένες Πολιτείες που επαναλαμβάνουν την ξεχασμένη από καιρό Αρκτική στροφή τους μέχρι τον Πολικό Δρόμο του Μεταξιού της Κίνας.

“Σε κάθε περίπτωση, ένα από τα πιθανά αποτελέσματα της νέας μάχης για την Αρκτική θα μπορούσε να είναι η μετατόπιση του κέντρου βάρους της παγκόσμιας οικονομίας από τον Ινδο-Ειρηνικό προς τον Βόρειο Πόλο”
Ο αντίκτυπος της κλιματικής αλλαγής στη Ρωσία
Η κλιματική αλλαγή κάνει τους πάγους της Αρκτικής να λιώνουν και ανοίγει το δρόμο για την υλοποίηση του πολυπόθητου βορειοανατολικού περάσματος. Τα δεδομένα μιλούν δυνατά: η εμπορευματική κίνηση κατά μήκος της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού έχει πενταπλασιαστεί από το 2015 έως το 2020, με σχεδόν 35 εκατομμύρια τόνους φορτίου να μεταφέρονται το 2021, και αυτό μπορεί να πιστωθεί στην κλιματική αλλαγή.
Η κρίσιμη στιγμή έλαβε χώρα το 2017, όταν το ρωσικό δεξαμενόπλοιο Christophe de Margerie διέσχισε τη διαδρομή χωρίς υποστήριξη από παγοθραυστικά – για πρώτη φορά – και ολοκλήρωσε τη διαδρομή Νορβηγία-Νότια Κορέα σε μόλις 19 ημέρες, δηλαδή 30% λιγότερο από τις παραδοσιακά χρησιμοποιούμενες διαδρομές διέλευσης του Ινδικού Ωκεανού. Εάν οι θερμοκρασίες συνεχίσουν να αυξάνονται, η πολική διαδρομή θα μπορούσε να γίνει μια πραγματικότητα που θα άλλαζε τα δεδομένα.
Εκτός από το βορειοανατολικό πέρασμα, η ρωσική αγροτική βιομηχανία επωφελείται επίσης από τις υψηλότερες θερμοκρασίες. Εάν η Σιβηρία και η Άπω Ανατολή αναδειχθούν ποτέ σε περιοχές φιλικές προς τη γεωργία, η Ρωσία θα μπορούσε ρεαλιστικά να διεκδικήσει το ρόλο της “σιταποθήκης του κόσμου”. Και πάλι, οι αριθμοί φαίνεται να υποστηρίζουν αυτή την πρόβλεψη: οι γεωργικές εξαγωγές έχουν δεκαέξιπλασιαστεί τα τελευταία είκοσι χρόνια και η Ρωσία εξάγει πλέον “περισσότερα γεωργικά προϊόντα από όπλα”.

Οι θερμότερες θερμοκρασίες οδηγούν σε μεγαλύτερη παραγωγή, η οποία οδηγεί σε μεγαλύτερο υπερωκεάνιο εμπόριο, αλλά θα μπορούσαν επίσης να επιφέρουν δημογραφικό μετασχηματισμό. Πράγματι, καθώς οι εχθρικές προς την ανθρώπινη ζωή περιοχές της Αρκτικής και της Σιβηρίας γίνονται όλο και πιο κατοικήσιμες, η εφαρμογή πολιτικών επανακατοίκησης και προγεννητικότητας θα είναι ευκολότερη και πιο επιτυχής. Με άλλα λόγια, το σχέδιο του Κρεμλίνου για τον επαναπληθυσμό της Αρκτικής μπορεί να βρει σύμμαχο στην κλιματική αλλαγή. Στο μέλλον, τα σημερινά δύο εκατομμύρια μπορεί να γίνουν είκοσι εκατομμύρια με τη σωστή στρατηγική – κίνητρα μετεγκατάστασης, προσέλκυση ξένων επενδύσεων και δημιουργία υποδομών.
“Εν ολίγοις, η κλιματική αλλαγή μπορεί να αποδειχθεί ο απροσδόκητος σύμμαχος της Ρωσίας στο πλαίσιο του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, καθώς η χώρα επεκτείνεται στην οριστική καρδιά της Γης”.
Οι μακροπρόθεσμες γεωπολιτικές επιπτώσεις ενός τέτοιου μετασχηματισμού είναι πολλές – από την κυριαρχία της γεωργίας μέχρι το παγκόσμιο εμπόριο – και θα μπορούσαν να αποκομιστούν μεγαλύτερα κέρδη αν οι μεγάλες δυνάμεις συμφωνήσουν να μετατρέψουν την περιοχή σε μια αρένα χωρίς συγκρούσεις.
Συνεργασία έναντι ανταγωνισμού
Η κλιματική αλλαγή πρόκειται να βοηθήσει τη Ρωσία να αξιοποιήσει μια τεράστια ποσότητα στρατηγικών φυσικών πόρων, οι οποίοι σήμερα βρίσκονται παγωμένοι στο υπέδαφος, και να αναδιαμορφώσει ενδεχομένως την ψυχή της παγκοσμιοποίησης. Η Κίνα επιθυμεί να λάβει ενεργό μέρος στην επερχόμενη παγκόσμια οικονομική τάξη, με το αυτοαποκαλούμενο καθεστώς της σχεδόν αρκτικής δύναμης να λειτουργεί ως μανδύας για να δικαιολογήσει τις γεωοικονομικές φιλοδοξίες της. Ένας αριθμός ασιατικών παικτών – από την Ιαπωνία έως την Ινδία – θα ήθελαν να συμμετάσχουν στην κούρσα της Αρκτικής ως επενδυτές, κατασκευαστές και μέτοχοι μειοψηφίας. Ωστόσο, ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός.

Το ΝΑΤΟ εντείνει τις προσπάθειές του στην ευρωπαϊκή Αρκτική. Οι ΗΠΑ αμφισβητούν ανοιχτά τις διεκδικήσεις της Ρωσίας σε τμήματα της Βόρειας Θαλάσσιας Οδού. Οι κίνδυνοι στρατιωτικής κλιμάκωσης στην Αρκτική είναι προ των πυλών. Τώρα είναι η ώρα να καταλήξουμε σε μια συμφωνία για τη διαφύλαξη της Αρκτικής από τον ανταγωνισμό των μεγάλων δυνάμεων, η οποία θα μπορούσε να διαμορφωθεί λαμβάνοντας υπόψη τις ακόλουθες παραδοχές: η Ρωσία έχει το έδαφος, η Δύση έχει την υψηλή τεχνολογία, η Κίνα έχει τα αγαθά – μια τριάδα που θα πρέπει να εμπνέει συμπληρωματικότητα.
Για να γίνει πραγματικότητα η συμφωνία για την Αρκτική, η Δύση θα πρέπει υποχρεωτικά να απαλλάξει την Αρκτική από το καθεστώς κυρώσεων που σχετίζεται με τον πόλεμο στην Ουκρανία. Σε αντάλλαγμα για την εξαίρεση αυτή, η Ρωσία θα μπορούσε να χορηγήσει στις δυτικές επιχειρήσεις στην Αρκτική προνομιακή μεταχείριση όσον αφορά τη συμμετοχή, τις κοινοπραξίες και τις συμβάσεις στον τομέα της γεωργίας, του εμπορίου, της ενέργειας, της εξόρυξης και των υποδομών.
Η Δύση διαθέτει τις πιο προηγμένες τεχνολογίες πετρελαίου και φυσικού αερίου για την Αρκτική και την εξόρυξη σε βαθιά νερά. Η Δύση κυριαρχεί στην κατάταξη της πράσινης ενέργειας – και η Αρκτική είναι ένα υπαίθριο εργαστήριο όπου εταιρείες όπως η ιταλική ENI μπορούν να βοηθήσουν στην κατασκευή αιολικών πάρκων, πολικών ηλιακών σταθμών και θαλάσσιων ενεργειακών πλατφορμών. Μιλάμε για τομείς στους οποίους η Κίνα και άλλες μη δυτικές δυνάμεις δεν μπορούν να κάνουν πολλά – τουλάχιστον όχι τώρα και ούτε καν στο εγγύς μέλλον.

Η Αρκτική είναι ο κατάλληλος τόπος για να επιχειρήσουμε μια επανεκκίνηση, όταν τελειώσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, και το Αρκτικό Συμβούλιο είναι το καταλληλότερο για να χρησιμεύσει ως πλατφόρμα υποδοχής των διαπραγματεύσεων.
“Μπορεί να φαίνεται δύσκολο να γίνει κατανοητό, αλλά δεν είναι: υπάρχουν περιοχές, όπως η Αρκτική, όπου διακυβεύεται κάτι περισσότερο από τα εθνικά συμφέροντα: η ευημερία της ανθρωπότητας”.
Μια ειρηνική Αρκτική μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα: σταθερότητα του (μελλοντικού) παγκόσμιου εμπορίου, καλύτερη παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής και επωφελή έργα πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Δεδομένου ότι η μία συμφωνία οδηγεί στην άλλη, δεν είναι πολιτική φαντασία να προβλέψουμε ένα σενάριο όπου οι σπόροι της ύφεσης (ύφεση, σημειώστε, όχι ειρήνη) θα σπαρθούν στην Αρκτική. Αν η ιστορία διδάσκει κάτι (και διδάσκει πολλά, όπως είπε ο Κικέρων), είναι ότι το αδιανόητο του χθες είναι η αυριανή πραγματικότητα. Αλλά χρειάζεται θέληση.
Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η αποκλιμάκωση ήρθε μετά την πιο σοβαρή κλιμάκωση μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ. Το ερώτημα είναι: ο πόλεμος στην Ουκρανία θα είναι η κρίση των πυραύλων της Κούβας του 21ου αιώνα ή η αρχή μιας μακράς πορείας προς μια απρόβλεπτα ισχυρή αναμέτρηση μεταξύ της Δύσης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ και των “αναθεωρητικών κρατών”.
Η ρεαλιστική πολιτική και τα διδάγματα της ιστορίας θα μπορούσαν να ωθήσουν τις μεγάλες δυνάμεις του κόσμου να καταθέσουν τα όπλα τους σε ορισμένες περιοχές ή/και σε ορισμένους τομείς, προτιμώντας να ενώσουν τις δυνάμεις τους για το καλό της ανθρωπότητας. Μία από αυτές τις περιοχές είναι αναμφίβολα η Αρκτική, όπου η συνεργασία έναντι του ανταγωνισμού μπορεί να οδηγήσει, μια μέρα, στην πραγματοποίηση της πολυπόθητης διάσχισης του Βερίγγειου Πορθμού. Η παγκόσμια ειρήνη θα μπορούσε να περάσει μέσα από την Αρκτική.

Erol User

SHARE