Του Αθαν.Χ. Παπανδρόπουλου
Ενώ ο κόσμος μεταβάλλεται ταχύτατα, γεγονός που αφ’ εαυτό δημιουργεί ανισότητες, ποια θα μπορούσε να είναι μία «νέα προοδευτικότητα» απέναντι στην αβεβαιότητα και την οργή; Αυτοί που δεν παρακολούθησαν το τελευταίο συνέδριο της «Ναυτεμπορικής» για τα καταναλωτικά αγαθά και το λιανεμπόριο έχασαν μία καλή ευκαιρία. Αυτήν του να πάρουν μία γεύση, έστω μικρή, για το τι αλλάζει στην πραγματική οικονομία, πώς αυτό συμβαίνει και γιατί, και σε ποιον βαθμό προκαλεί αλλαγές στις συμπεριφορές των ανθρώπων ανάλογα με την ηλικία τους, τη μόρφωσή τους και την επαγγελματική τους ενασχόληση.
Από αυτά που τόνισαν σημαντικοί ομιλητές, όπως οι Α. Αθανασόπουλος, Ν. Καραγεωργίου, Αρ. Παντελιάδης, Ηλ. Μάλαμας, Λ. Παπακοσμάς, Μαριέλλα Τόμας κ.ά., προκύπτει ξεκάθαρα ότι η παραγωγή, η διάθεση, η κατανάλωση και η προβολή προϊόντων και υπηρεσιών αλλάζουν άρδην. Οι αλλαγές αυτές, όμως, χαρακτηρίζονται από μεγάλη ταχύτητα, η οποία, όπως έχουμε τονίσει και στο παρελθόν, δημιουργεί από μόνη της ανισότητες. Με τις τελευταίες ωστόσο να επισυμβαίνουν σε έναν κόσμο που και αυτός μετασχηματίζεται και ακολουθεί τον δρόμο μιας νέας παγκόσμιας κατανομής της εργασίας, η οποία αυτή τη φορά υπαγορεύεται από την ψηφιακή τεχνολογία – η οποία, κατά πολλούς ειδικούς, συνιστά την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση.
Ο Αθαν.Χ. Παπανδρόπουλος
Συμβαίνει, όμως, η τελευταία να προκαλεί την αποκαλούμενη «παγκοσμιοποίηση της οργής», φαινόμενο που στις μέρες μας κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει ή να υποβαθμίσει. Διότι, όπως καθημερινά διαπιστώνουμε, πίσω από τις τεχνολογικές και άλλες ευνοϊκές για πολλούς ανθρώπους εξελίξεις, η κινητικότητα που προκαλεί σε όλα τα επίπεδα (άνθρωποι, κεφάλαια, ειδήσεις, ιδέες, κ.λπ.) η παγκοσμιοποίηση αποδυναμώνει παραδοσιακές μορφές εξουσίας, τόσο στις κοινωνικές δημοκρατίες της Ευρώπης όσο -ακόμα περισσότερο- στα δεσποτικά καθεστώτα της Ασίας, της Μέσης Ανατολής και της Λατινικής Αμερικής.
Έτσι, όπως τονίζει και ο Γάλλος φιλόσοφος Εντγκάρ Μορέν, σε παγκόσμιο επίπεδο μεγάλες πληθυσμιακές κατηγορίες τελούν υπό συνθήκες αβεβαιότητας – συναίσθημα που είναι δώρο εξ ουρανού για τους δημαγωγούς και λαϊκιστές όλων των αποχρώσεων. Δημαγωγοί όλων των ειδών -από τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μέχρι τον Ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι και από τη Γαλλίδα ακροδεξιά Μαρίν Λε Πεν μέχρι τον πρόεδρο των Ντόναλντ Τραμπ- χαϊδεύουν τα αυτιά όλων αυτών που η αβεβαιότητα έχει οδηγήσει σε δεξαμενές δυσαρέσκειας. Ενώ, λοιπόν, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού πολλοί πίστεψαν ότι το ιδεώδες του κοσμοπολίτικου φιλελευθερισμού θα γινόταν παγκόσμιο και οι αντιλήψεις που εκπηγάζουν από τον ορθό λόγο και την προσωκρατική κατάργηση του μύθου θα αποκτούσαν εμβέλεια, η σημερινή πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη.
Στη σημερινή πραγματικότητα η ψηφιακή τεχνολογία και η παγκοσμιοποίησή της έφεραν στην επιφάνεια και το διεθνές πολιτικό προσκήνιο, μία μυριάδα πολιτικών σχηματισμών που βασίζονται στην ταυτότητα – συμπεριλαμβανομένων της ινδουιστικής μεγιστοποίησης στην Ινδία, του αποικιακού σιωνισμού στο Ισραήλ και του ξενοφοβικού εθνικισμού στην Αυστρία, την Ουγγαρία, την Πολωνία, την Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το μίσος εναντίον των μεταναστών, των προσφύγων, των μειονοτήτων και των διαφόρων άλλων ξένων, έγινε η κύρια τάση. Σε αυτή την εποχή θυμού και σκληρότητας, οι τρομακτικές εικόνες και οι ήχοι συνεχώς επιτίθενται στο κοινό.
Το όριο της θηριωδίας αυξάνεται σταθερά από τότε που η τζιχαντιστική ομάδα, που τελικά έγινε ISIS, κυκλοφόρησε τον πρώτο βιντεοσκοπημένο αποκεφαλισμό Αμερικανού ομήρου, το 2004, ακριβώς όταν το ευρυζωνικό Διαδίκτυο άρχισε να φτάνει σε πολλά σπίτια της μεσαίας τάξης.
Οι λαϊκιστικές και εξτρεμιστικές επιθέσεις σε λογικές συζητήσεις και σε τεκμηριωμένες αναλύσεις έχουν διευκολύνει τις θεωρίες συνωμοσίας και τα ξεκάθαρα ψέματα ώστε να εξαπλωθούν και να αποκτήσουν ευρεία αξιοπιστία. Όχλοι που λιντσάρουν και μαζικοί φονιάδες ευδοκιμούν σε ένα κλίμα όπου πολλοί άνθρωποι σκέφτονται τους άλλους μόνον σε όρους φίλων και εχθρών και όπου η θρησκευτική πίστη ή το εθνικό μίσος υπερισχύουν των πολιτικοκοινωνικών δεσμών.
Όπως πολύ σωστά έγραψε στο Φόρεϊν Αφέρς ο συγγραφέας Pankaj Mishra, «οι μεγαλύτερες συνέπειες της κανονικοποίησης της δηλητηρίασης στη δημόσια ζωή είναι ανυπολόγιστες. Η παρόρμηση που εδώ και δύο αιώνες οδήγησε γενιές να φανταστούν έναν κόσμο καλύτερο από αυτόν που κληρονόμησαν, αφήνει τη θέση της σε μία βαθιά απαισιοδοξία για το μέλλον και έναν γενικευμένο φόβο για καταστροφή.
Ο κόσμος μοιάζει γεμάτος διαβρωτικό πανικό, κάτι που δεν μοιάζει πολύ με τον κεντρικό φόβο που προέρχεται από τη δεσποτική εξουσία. Αντίθετα, οι άνθρωποι παντού βρίσκονται σε επαφή με το αίσθημα -που δημιουργούν τα μέσα ενημέρωσης και ενισχύεται από τα κοινωνικά μέσα- ότι οτιδήποτε μπορεί να συμβεί, οπουδήποτε, σε οποιονδήποτε, ανά πάσα στιγμή».
Την ίδια στιγμή στον αναπτυγμένο κόσμο ο εκκολαπτόμενος «νεοκρατισμός» έχει δημιουργήσει μία αυτοκρατορία χρέους που ξεπερνά τα 220 τρισεκατομμύρια δολάρια και που, υπό ορισμένες συνθήκες, θα μπορούσε να πυροδοτήσει τον όλεθρο.
Είναι συνεπώς επείγουσα η ανάδυση μιας «νέας προοδευτικότητας», ικανής να διαχειριστεί με ορθολογικούς όρους την αβεβαιότητα και τη δυσαρέσκεια, αλλά και τις κοινωνίες χρέους που σήμερα απειλούν τις διεθνείς ισορροπίες.
