H εις Άδου κάθοδος του Κυρίου
Αποστόλου Ιακώβου, Νεομάρτυρος Αργυρής (Αργυρώς ή Ασημίνας), Δονάτου (Ευροίας Ηπείρου, πολιούχου και προστάτου της Iεράς Μητροπόλεως Παραμυθιάς), Κλήμεντος (ποιητού).
Αφή Αγίου Φωτός
Κάθε Μεγάλο Σάββατο στις δώδεκα το μεσημέρι τελείται στα Ιεροσόλυμα η τελετή της αφής του Αγίου Φωτός. Τότε μπαίνει στον Πανάγιο Τάφο ο πατριάρχης.
Οι δύο πύλες που οδηγούν στον πανίερο Τάφο στολίζονται από έντεκα κολόνες από πράσινο και λευκό μάρμαρο με κορινθιακά κιονόκρανα. Αριστερά η μία από αυτές είναι σχισμένη. Σύμφωνα με την παράδοση, κατ’ άλλους το 1520 (επί πατριαρχίας Δωροθέου ΒΔ) και κατ’ άλλους το 1580 (επί Σωφρονίου ΔΔ) Αρμένιοι δωροδόκησαν τους Μουσουλμάνους ώστε να απαγορευτεί στον Ελληνορθόδοξο πατριάρχη να τελέσει την ακολουθία του Αγίου Φωτός. Όμως, θαυματουργικά, το Άγιο Φως έλαμψε στους Ορθοδόξους που βρίσκονταν έξω και έσχισε την κολόνα. Ο Τούρκος φρουρός που είδε το θαύμα πίστεψε στον Χριστό και θανατώθηκε αμέσως. Από τότε, συνεχίζεται αυτή η παράδοση και αναγνωρίστηκε στον Ορθόδοξο Έλληνα πατριάρχη και μόνο σε αυτόν να ανάβει το Άγιο Φως.
Ανάσταση – Ανάκληση του πεσμένου Αδάμ
Οι άνθρωποι καταδίκασαν το Θεό σε θάνατο, ο Θεός όμως με την Ανάστασή Tου καταδικάζει τους ανθρώπους σε αθανασία. Για τα χτυπήματα ανταποδίδει αγκαλιές, για τις βρισιές ευλογίες. Για το θάνατο την Αθανασία.
Ποτέ δεν έδειξαν οι άνθρωποι τόσο μίσος για το Θεό όσο όταν Tον σταύρωσαν και ποτέ δεν έδειξε ο Θεός τόση αγάπη για τους ανθρώπους όση όταν Αναστήθηκε. Οι άνθρωποι ήθελαν να κάνουν τον Θεό θνητό, αλλά ο Θεός με την ανάστασή Tου κάνει τους ανθρώπους αθάνατους. Μέχρι την Ανάσταση του Θεανθρώπου Χριστού ο θάνατος ήταν η Δεύτερη Φύση του Ανθρώπου. Η πρώτη ήτανε η ζωή και ο θάνατος η δεύτερη. Αλλά με την Ανάστασή Tου ο Χριστός άλλαξε τα πάντα. Η Αθανασία γίνεται η Δεύτερη φύση του ανθρώπου.
Με την αμαρτία ο άνθρωπος έγινε θνητός και πεπερασμένος, με την Ανάσταση του Θεανθρώπου γίνεται αθάνατος και αιώνιος. Η Μίμηση του Χριστού ανασταίνει τον άνθρωπο μαζί με τον Χριστό. Η κατανόηση του περάσματος από το Θάνατο στη Ζωή, από την πτώση στην ανάσταση και η συμμετοχή στα ιερά γεγονότα, της φανερώσεως της αλήθειας κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, προσφέρεται ως δυνατότητα.
Η προσπάθεια όλων μας για μια αληθινή συμμετοχή στα γεγονότα που έρχονται μακάρι με τη βοήθεια του Θεού να μας αξιώσει να πούμε το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου αυτό που ο Θεολόγος Γρηγόριος τόλμησε: «Χθες συνεσταυρούμην Χριστώ, σήμερον συνδοξάζομαι, χθες συνενεκρούμην Χριστώ, συζωοποιούμαι σήμερον, χθες συνεθαπτόμην, σήμερον συνεχείρομαι».
Η Εκκλησία, το σώμα του Αναστάντος Χριστού
Χριστιανική Λατρεία και Εκκλησία
H Εκκλησία είναι ο κοιτώνας της αγαπητικής επανεύρεσης του Θεού με τη Δημιουργία του. Ο Λατρευτικός χώρος, όπου λειτουργικά προετοιμάζεται, εικονίζεται και κατά χάριν ξενοδοχείται η Μέλλουσα Βασιλεία. Είναι ιερός χώρος γιατί ακριβώς είναι Λειτουργικός χώρος. Όχι γιατί ιερολογεί, αλλά γιατί ιερουργεί. Όχι γιατί διδάσκει και συντηρεί το ιερό παρελθόν, αλλά γιατί υπενθυμίζει δοξολογικά, θυμιάζοντας το Άγιο μέλλον. Η θεσμική της μορφή, το ότι δηλαδή φανερώνεται και ως θεσμός, με υπηρεσίες, διοίκηση, δραστηριότητες κοινωνικού χαρακτήρα κλπ., προκύπτει μόνον ως ανάγκη υπηρετική είτε της προετοιμασίας της επόμενης λειτουργικής πράξης της είτε του αποτελέσματος της προηγούμενης. Αυτό που της δίνει υπόσταση και νόημα είναι αυτό που πράττει προς όφελος του κόσμου, από το οποίο χαρακτηρίζεται, και με το οποίο σώζει, η λατρευτική σύναξη των πιστών και του ιδρυτή της Ιησού, για την τέλεση των μυστηρίων της και κοινωνία τους, ως πρόγευση των Εσχάτων. Η εξάρτηση του συνόλου των ιεροπραξιών της Εκκλησίας, και μάλιστα των άλλων μυστηρίων, από το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας κάνει συχνά πολλούς να θεωρούν αυτό, το κατεξοχήν μυστήριο, ως αυτό που συγκροτεί την Eκκλησία σε αυτό που είναι, δηλαδή, σε λειτουργικό της σωτηρίας θεσμό.
Η Θεία Ευχαριστία, το «Πασχάλιον Δείπνον», είναι ο πυρήνας της ζωής των πιστών, που συμμετέχουν, ως ενεργά μέλη, στο Σώμα του αναστημένου Χριστού, την Εκκλησία. Παρότι η αναγωγική και επαγωγική μέθοδος συχνά και ιδιαίτερα σε θέματα θεολογικά κρύβει κινδύνους, εδώ κατ’ οικονομίαν χρησιμοποιούμενες, καταδεικνύοντας το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας ως το κέντρο της λατρεύουσας χριστιανικής κοινότητας, καταδεικνύουν και το γεγονός και την πραγματικότητα πάνω στην οποία εδράζεται η Θεία Ευχαριστία ως κεντρικό. Ορθοδόξως σχολαστικίζοντες, θα εντοπίζαμε, ως πρώτο και επ’ αυτού το μυστήριο της Εκκλησίας ιστάμενο, το γεγονός της Ανάστασης.
Η Ανάσταση του Χριστού αρχή μιας νέας ανθρωπότητας
Αν ο σχολαστικισμός αποτελεί πάντοτε την παγίδα στην οποία μπορεί, πέφτοντας, να αμφισβητηθεί ο περιγραφικός λόγος, η άρρητη ακόμη και στην ατελή –ως προς τα τελεσθησόμενα στην ερχόμενη Βασιλεία– πραγματικότητα του συνόλου της λατρευτικής ζωής της Εκκλησίας, της οποίας, έστω και μικρή, κάποια εμπειρία της έχουμε όλοι όσοι θέλουμε να ομολογούμε Χριστό στη ζωή μας, είναι αδιαμφισβήτητη στην αλήθεια την οποία προβάλλει. Ότι η Ανάσταση, φωτίζει και νοηματοδοτεί το σύνολο της πίστης και πράξης της Εκκλησίας.
Στο πρόσωπο του Χριστού και στην ιστορική Του παρουσία από την Ενανθρώπιση έως και την Ανάληψη γεννιέται, αναπτύσσεται και ολοκληρώνεται η σωτηρία του ανθρώπου. Χωρίς να διακρίνεται, ως προς την αξία του ή τη θέση του στο σχέδιο της Θείας Οικονομίας, κάποιο από τα ιερά γεγονότα της επίγειας παρουσίας του Ιησού, η Ανάσταση ανάμεσά τους αποτελεί το σημείο εκείνο στο οποίο όλα συγκλίνουν και το οποίο όλα τα σφραγίζει. Ιδιαίτερα για τον άνθρωπο και την προοπτική του είναι το καθοριστικό. Μέχρι την Ανάσταση, ο άνθρωπος έχει την προοπτική της αλλοίωσης, της αλλαγής της φθαρτής του φύσης, αλλά η φθορά υπάρχει. Η Ανάσταση, αποτέλεσμα της μέχρι θανάτου υπακοής του Ιησού, της μέχρι θανάτου άρνησης της ατομικότητας και της εμμονής στη σχέση Του με την πηγή της ζωής, διαλύει το κράτος του θανάτου. Η Ανάσταση είναι το σημείο εκείνο στο οποίο η ανθρωπολογία αλλάζει. Η οντολογική αλλοίωση σε εκείνο ακριβώς το σημείο επέρχεται, κι ο άνθρωπος παύει πια να ζει το θάνατο ως τελικό γεγονός στη ζωή του. Η Ανάσταση του Ιησού με τη δύναμη, την αστραπή της Θεότητας, μυστηριακά και με τρόπο που αδυνατεί ο λόγος να εκφράσει, συμπαρασύρει όλο το ανθρώπινο είδος και γίνεται οριστική ανθρωπολογική ιδιότητα. Δεν είναι ένα ατομικό γεγονός, αφορά το σύνολο των ανθρώπων, των πριν και των μετά. Φωτίζει τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης, δείχνοντας το μέλλον της ζωής του με τον Τριαδικό Θεό. Γίνεται η καταδίκη και η ευλογία. Η καταδίκη για όσους πεισματικά επιμένουν στην επιλογή της ατομικότητας, της αδυναμίας συνύπαρξης με την προσωπική τους φύση, που μέλλει να κοινωνεί αδιάλειπτα και επώδυνα με το φως της Θεότητας και η ευλογία για όλους όσους απολαμβάνουν τη θέση τους μέσα σε ένα σύνολο Θείων πραγμάτων, συνανθρώπων-κόσμου-Θεού, και δε θέλουν ποτέ να διαλυθεί αυτή η σχέση, γιατί κατανοούν ότι η απουσία της σχέσης είναι μια πορεία προς μια επώδυνη ζωή, που δε μαρτυρείται από τίποτα και δεν οδηγεί παρά στην ουσιαστική ανυπαρξία, που ένα ανθρώπινο ον μόνον ως αγωνιώδη οδύνη μπορεί να βιώσει.
Ο Αναστημένος Ιησούς κέντρο της Χριστιανικής Λατρείας και ζωής
Έτσι, η Ανάσταση γίνεται κύριο σημείο της μέλλουσας Βασιλείας και ιστορικά σηματοδοτεί, την έναρξη, του Λατρευτικού-ευαγγελικού έργου της Εκκλησίας, για την διάδοση του Αναστάσιμου γεγονότος σε όλους, για την συμμετοχή όλων στο χώρο, όπου η Βασιλεία αυτή κυριαρχεί, την Εκκλησία.
Η παροχή του Αγίου Πνεύματος από τον αναστάντα Ιησού στους μαθητές Tου και μέσω αυτών στην Εκκλησία και η προσκύνηση του Δοξασθέντος Κυρίου αποτελεί την απαρχή της χριστιανικής πνευματικής «εν Εκκλησία» λατρείας και εισάγει ,τον καθένα που μετέχει, σ’ αυτήν την Αναστημένη πραγματικότητα του Ιησού, εικονίζοντας και τη δική του Αναστημένη πραγματικότητα, κατά το αναμενόμενο έσχατο γεγονός, τη Βασιλεία του Θεού. Η Ανάσταση, ως ιστορική πραγματικότητα για τον Ιησού από την μια πλευρά και ως αναμενόμενη πραγματικότητα των εσχάτων για την ανθρωπότητα από την άλλη, ενεργεί ως διαρκής εσχατολογικός καταλύτης της λατρείας της Εκκλησίας και την κάνει μυστηριακή και δυναμική, ως προς τη σωστική κατεύθυνσή της, προστατεύοντάς την παράλληλα από τον πειρασμό της ηθικολογίας και της τυπολατρίας.
Ο Αναστημένος Ιησούς, ως διαρκώς παρών και ερχόμενος στη Λατρεία της Εκκλησίας, και μάλιστα στη Θεία Ευχαριστία, έχοντας με το ξύλο του σταυρού ενώσει τα χωρισμένα πριν επουράνια με τα επίγεια, προσφέρει και προσφέρεται διαρκώς, νυν και αεί, προσωπικά ως εγγυητής των αναμενόμενων αγαθών, ως γέφυρα κοινωνίας της ιστορικής με την εσχατολογική Εκκλησία.
Ο Αναστημένος Ιησούς είναι παρών παντού, ως νικητής πρώτος αυτός όλων μας, στην πάλη με τη φθορά και το θάνατο. Στο συμβολισμό της αρχιτεκτονικής του Ναού και στον εικαστικό εικονισμό του προσώπου Του, στην υμνογραφία και στα ιερά κείμενα, στις ακολουθίες και στα μυστήρια. Μπαίνει με τα Αναστάσιμα τροπάρια στο Άγιο Ποτήριο για να ενώσει το φθαρτό με το άφθαρτο, το κτιστό, πεπερασμένο σύμπαν με τον άκτιστο και αθάνατο Δημιουργό του. Ανασταίνει το συνολικό άνθρωπο από τη φθοροποιό καθημερινότητα, ο «τοις πεσούσι παρέχων Ανάστασιν». Είναι ο «Αναστάς Χριστός, ο Αληθινός Θεός ημών», που ευλογεί τα Κυριακά Δείπνα μας όλο το χρόνο.
Ως Αναστάς Διάκονος υπάρχει παντού και πάντα, πριν και μετά τη Λειτουργία, όπου ο άνθρωπος χαίρεται και λυπάται.
Εύχεται ως Λειτουργός και εργάζεται για την απόλαυση της χαράς της Ανάστασης από όλους, τους «εγγύς» και τους «μακράν έτι».
Κι ως Δεσπότης φιλεύσπλαχνος, παρέχει το Αναστημένο Του σώμα προς χαρμόσυνο συμπόσιο υπέρ πιστών και απίστων, και υπέρ των μισούντων…και επεκτείνει την Εκκλησία και τη Λειτουργία της, από το «νυν» και το «ώδε» στο «αεί» και στο «απανταχού»…
