Η βαθιά πολιτική κρίση στις σχέσεις που προέκυψε μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης μετά τον Φεβρουάριο του 2022 οδήγησε σε μεγάλης κλίμακας αλλαγές στην εφαρμογή των οικονομικών
κυρώσεων. Υπήρξε σημαντική αύξηση της ταχύτητας, της συγκέντρωσης και του πεδίου εφαρμογής των κυρώσεων σε
μια χώρα.
Εκ πρώτης όψεως, η πολιτική των κυρώσεων είναι ένα στενό και
μάλιστα τεχνικό ζήτημα. Τα οικονομικά, εμπορικά, συγκοινωνιακά και άλλα περιοριστικά μέτρα είναι μόνο ένα από τα εργαλεία των μεγάλων δυνάμεων για την επίτευξη των πολιτικών τους στόχων.
Ωστόσο, ο μετασχηματισμός των κυρώσεων, ως εργαλείο, παρέχει
μια ιδέα για πολύ ευρύτερες αλλαγές στη σύγχρονη οικονομία υπό την επίδραση του πολιτικού κινδύνου. Αυτό το “τσουνάμι κυρώσεων” κατά της Ρωσίας είναι σημάδι ενός σημείου διχασμού. Η
ψήφισή του είτε θα δρομολογήσει την αναδιαμόρφωση της παγκόσμιας ισορροπίας δυνάμεων είτε, εναλλακτικά, θα διατηρήσει την αμερικανική ηγεμονία στην παγκόσμια οικονομία και στα
χρηματοοικονομικά.
Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι Ηνωμένες Πολιτείες μπόρεσαν να εδραιώσουν το ρόλο τους ως αδιαμφισβήτητου ηγέτη στον παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό τομέα. Το αμερικανικό δολάριο εξακολουθεί να είναι το πιο δημοφιλές μέσο για την πραγματοποίηση διεθνών πληρωμών και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ αποτελούν τους κόμβους των παγκόσμιων
χρηματοπιστωτικών συναλλαγών. Μια παρενέργεια αυτής της ηγεσίας ήταν η ικανότητα των αμερικανικών αρχών να εντοπίζουν τους οικονομικούς δεσμούς σε όλο τον κόσμο. Από τις αρχές της
δεκαετίας του 2000, στο πλαίσιο της καταπολέμησης της διεθνούς
τρομοκρατίας, η Ουάσιγκτον αύξησε σταθερά την ικανότητά της να
ελέγχει τις χρηματοπιστωτικές συναλλαγές, σταματώντας τις όταν το
ζήτημα αφορούσε την εθνική ασφάλεια. Έτσι, το μπλοκάρισμα των
οικονομικών κυρώσεων και το πάγωμα των περιουσιακών στοιχείων ξένων φυσικών προσώπων έγινε ευρέως διαδεδομένο.
Ένα παρόμοιο εργαλείο υπήρχε και στο παρελθόν, αλλά η ηγετική θέση των ΗΠΑ στον τομέα της παγκόσμιας χρηματοδότησης ενίσχυσε σημαντικά την αποτελεσματικότητά του. Μαζί με τους τρομοκράτες και άλλα άτομα περιλαμβάνονται όλο και περισσότερο στους καταλόγους των αποκλεισμένων προσώπων. Λίγοι αμφισβητούσαν τη σκοπιμότητα του αποκλεισμού διεθνών εγκληματιών, εμπόρων ναρκωτικών ή κατασκευαστών όπλων μαζικής καταστροφής. Όμως ο κατάλογος των αποκλεισμένων ατόμων άρχισε να συμπληρώνεται μαζικά για πιο αμφιλεγόμενους λόγους. Οι κυρώσεις αποκλεισμού χρησιμοποιούνταν όλο και
περισσότερο για την αποτροπή εχθρικών κρατών. Δεδομένης της παγκοσμιοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας και της αμερικανικής
ηγεσίας, οι κυρώσεις αποκλεισμού της Ουάσινγκτον ισοδυναμούν με διαγραφή από τις συνήθεις διεθνείς συναλλαγές. Οι στοχευμένες ή “έξυπνες” κυρώσεις κατά ατόμων ή εταιρειών έχουν αποδειχθεί
εξαιρετικά επιζήμιες.
Για παράδειγμα, ο αποκλεισμός των εταιρειών κορμού μιας συγκεκριμένης χώρας-στόχου θα μπορούσε να
οδηγήσει σε τεράστιες απώλειες, όπως συνέβη στην περίπτωση των κυρώσεων κατά των τομέων πετρελαίου και χρυσού στη Βενεζουέλα ή της πετρελαϊκής βιομηχανίας στο Ιράν. Οι οικονομικές
κυρώσεις αποκλεισμού συνδυάστηκαν επίσης με πιο γνωστά μέσα
κυρώσεων, συμπεριλαμβανομένων των απαγορεύσεων εξαγωγών ή εισαγωγών.
Φαίνεται ότι η ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα έπρεπε να έχει επηρεάσει την ηγεσία των ΗΠΑ και να έχει μειώσει τη σοβαρότητα των κυρώσεων της
Ένωσης. Ωστόσο, αποδείχθηκε ότι το μέγεθος μιας δεδομένης οικονομίας δεν είναι ανάλογο με τις δυνατότητες χρήσης της για πολιτικούς σκοπούς. Ούτε η Ευρώπη ούτε η Κίνα έχουν ακόμη
καταφέρει να φτάσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά την κλίμακα εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων. Μέχρι σήμερα, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταφέρει να δημιουργήσουν μια μηχανή κυρώσεων που λειτουργεί σε παγκόσμιο επίπεδο,
συμπεριλαμβανομένης της εφαρμογής εξωεδαφικών (δευτερογενών) κυρώσεων και μιας ευρείας ερμηνείας της αμερικανικής δικαιοδοσίας. Για παράδειγμα, οι αμερικανικές αρχές
επιβάλλουν οικονομικές κυρώσεις, ακόμη και ποινικές διώξεις, για συναλλαγές σε δολάρια με πρόσωπα που υπόκεινται σε κυρώσεις, ακόμη και κατά αλλοδαπών προσώπων και οργανισμών.
Τα τελευταία 12 χρόνια, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ΕΕ
έχουν καταβάλει περισσότερα από 5 δισεκατομμύρια δολάρια σε πρόστιμα στην αμερικανική ρυθμιστική αρχή για παραβίαση των αμερικανικών κυρώσεων. Η ίδια η ΕΕ αναπτύσσει τις δυνατότητες
επιβολής κυρώσεων, χρησιμοποιώντας ενεργά τις οικονομικές κυρώσεις αποκλεισμού. Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι επίσης πολύ δραστήριο μετά την αποχώρησή του από την ΕΕ. Η Βρετανία
επιβάλλει συχνά κυρώσεις ως μέρος ενός συνασπισμού. Άλλες δυτικές οικονομίες αντικατοπτρίζουν τα μέτρα που λαμβάνει το Ηνωμένο Βασίλειο – Ελβετία, Ιαπωνία, Αυστραλία κ. λπ.
Η Ρωσία έγινε ένας από τους κύριους στόχους των κυρώσεων το 2014. Ωστόσο, μέχρι το 2022, ο όγκος τους ήταν σχετικά μέτριος. Η έκθεση του ΔΝΤ για το 2019 κατέγραψε ότι οι κυρώσεις επιβράδυναν την ανάπτυξη της ρωσικής οικονομίας μόνο κατά 0,2% ετησίως και ο ρόλος τους είναι ασύγκριτος με τις τιμές του
πετρελαίου και τη ρυθμιστική πολιτική των ίδιων των ρωσικών αρχών. Η κατάσταση άλλαξε δραματικά μετά την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία. Τους τελευταίους μήνες,
οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους χρησιμοποίησαν σχεδόν όλες τις δυνατές κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Οι μεγάλες τράπεζες και οι βιομηχανικές επιχειρήσεις έχουν πληγεί από τις
κυρώσεις αποκλεισμού. Τα ρωσικά οικονομικά αποθέματα και η
περιουσία των Ρώσων πολιτών αξίας εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων έχουν δεσμευτεί. Απαγορεύεται η
προμήθεια ενός ευρέος φάσματος αγαθών και υπηρεσιών στη Ρωσία, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών ειδών και του βιομηχανικού εξοπλισμού.
Ένας σημαντικός αριθμός μη δυτικών χωρών αρνήθηκε να εφαρμόσει τις κυρώσεις κατά της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Ωστόσο, οι επιχειρήσεις σε πολλές από αυτές τις χώρες φοβούνται να
παραβιάσουν τις αμερικανικές κυρώσεις υπό το φόβο της διοικητικής ή ποινικής δίωξης από τις αμερικανικές αρχές.
Πρόσφατο παράδειγμα είναι η μαζική αναστολή της συνεργασίας τραπεζών σε φιλικές χώρες με το ρωσικό σύστημα πληρωμών Mir.
Παρά τις κολοσσιαίες ζημιές από τις κυρώσεις, η ρωσική οικονομία έχει επιδείξει ένα υψηλό όριο σταθερότητας. Οι αρχές κατάφεραν να διατηρήσουν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Οι εξαγωγικές παραδόσεις ανακατευθύνονται προς τις ασιατικές αγορές. Οι κρίσιμες εισαγωγές αντικαθίστανται με υποκατάστατα από φιλικές χώρες. Οι ρωσικές επιχειρήσεις διερευνούν ενεργά τις θέσεις των δυτικών επιχειρήσεων που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα. Η
διαδικασία δεν έχει εξελιχθεί παντού ομαλά και δεν είναι πάντα εφικτό να αντικατασταθούν τα περιουσιακά στοιχεία που διατίθενται με κατάλληλα ανάλογα. Ωστόσο, το ίδιο το σύστημα της ζωής υπό
κυρώσεις οικοδομείται με συνέπεια και έχει μια πραγματική πιθανότητα σταθερότητας. Θα είναι εξαιρετικά σημαντικό για τη Ρωσία να οργανώσει
πληρωμές σε εναλλακτικά νομίσματα έναντι του δολαρίου και του ευρώ. Το κινεζικό γουάν έχει γίνει η πιο περιζήτητη επιλογή.
Ο κύριος λόγος είναι ο όγκος της κινεζικής αγοράς και η υψηλή
πυκνότητα του ρωσοκινεζικού εμπορίου. Επιπλέον, η ίδια η Κίνα γίνεται όλο και περισσότερο στόχος των αμερικανικών κυρώσεων. Τα τελευταία χρόνια, το Πεκίνο επιδιώκει δυναμικά την τεχνολογική ανεξαρτησία από τις ξένες χώρες. Οι κυρώσεις σε μεγάλες κινεζικές
εταιρείες τηλεπικοινωνιών ενισχύουν τις προσπάθειες της Κίνας. Η δημιουργία διαύλων οικονομικών και εμπορικών σχέσεων με τη Ρωσία, ανεξάρτητων από ξένους παράγοντες, θα αποτελέσει το
πρώτο σημαντικό προηγούμενο για έναν εναλλακτικό μηχανισμό οικονομικών σχέσεων μεταξύ δύο μεγάλων δυνάμεων. Ωστόσο, και εδώ, δύσκολα θα πρέπει να περιμένουμε γρήγορες και εγγυημένες
ανακαλύψεις. Μεγάλος αριθμός κινεζικών εταιρειών δραστηριοποιείται στις δυτικές αγορές και δεν θέλει να τις χάσει
λόγω της Ρωσίας. Επιπλέον, ο όγκος της ρωσικής αγοράς είναι πολύ μικρότερος. Η ίδια λογική ισχύει και για τους Ρώσους εταίρους στην Ινδία και σε πολλές άλλες φιλικές χώρες. Η οικοδόμηση νέων
συνδέσεων θα απαιτήσει χρόνο και σημαντική προσπάθεια.
Η επιτυχία αυτών των προσπαθειών δεν είναι εγγυημένη, αν και η Ρωσία υπό τις παρούσες συνθήκες δεν έχει άλλη επιλογή από το να αναδιαρθρώσει ριζικά τους μηχανισμούς των οικονομικών και
εμπορικών σχέσεών της με το εξωτερικό. Αυστηρά μιλώντας, η ικανότητα της Ρωσίας και των εταίρων της να επιτύχουν ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα αποκαλύψει τις ρωγμές που υπάρχουν στο σημερινό σύστημα της αμερικανικής ηγεσίας. Ένα αρνητικό αποτέλεσμα από ένα τέτοιο σημείο διχοτόμησης θα είναι η
περιθωριοποίηση της Ρωσίας στα παγκόσμια οικονομικά και το εμπόριο στο επίπεδο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κορέας ή του Ιράν, ενώ άλλοι μεγάλοι μη δυτικοί παίκτες, ακόμη και οι στενότεροι σύμμαχοι της Ρωσίας, θα διατηρήσουν στενή ενσωμάτωση στο
αμερικανοκεντρικό σύστημα. Ένα θετικό αποτέλεσμα θα ήταν η αναδιάρθρωση της παγκόσμιας χρηματοδότησης, η οποία θα έδινε τη δυνατότητα να δημιουργηθεί ένας εναλλακτικός κόμβος όπως αυτός της Κίνας ή περισσότεροι τέτοιοι κόμβοι. Ένα τέτοιο σενάριο θα έδινε στη Μόσχα ένα ευρύτερο πεδίο ελιγμών και θα ενίσχυε τη διαφοροποίηση των εξωτερικών οικονομικών της σχέσεων.
Erol User
