Οι κλεμμένοι αρχαιολογικοί θησαυροί
Η χώρα μας έχει ζητήσει επανειλημμένα την επιστροφή των μαρμάρων από την Βρετανία, ενώ η Γαλλία ανακοίνωσε το σχέδιο επιστροφής των κλεμμένων έργων τέχνης στην Αφρική. Υπάρχουν δεκάδες ωστόσο παρόμοιες περιπτώσεις σε όλο τον κόσμο που αφορούν σε διαμάντια, όπλα ακόμη και ανθρώπινα κρανία.
Το διαμάντι Κο-ι-Νουρ (γύρω στο 3000 π.Χ.)
Ο θρύλος αναφέρει ότι το 105 καρατίων διαμάντι Koh-i-Noor είναι τουλάχιστον 5000 ετών. Λέγεται ότι βρέθηκε στην Ινδία στα 1300 περίπου και ζύγιζε κάποτε 793 καράτια. Δόθηκε στην βασίλισσα Βικτωρία, την τότε Αυτοκράτειρα της Ινδίας το 1850. Ο σύζυγός της, ο πρίγκιπας Αλβέρτος το έκοψε και το γυάλισε και μείωσε το μέγεθός του περίπου στο μισό. Το πετράδι βρίσκεται σήμερα στον Πύργο του Λονδίνου και αποτελεί μέρος των κοσμημάτων του Βασιλικού Στέμματος παρά το γεγονός ότι η Ινδία έχει ζητήσει την επιστροφή του από την ανεξαρτησία της, το 1947. Η αξία του δεν είναι γνωστή, ωστόσο το διαμάντι Graff Pink που είναι το ένα τέταρτο σε μέγεθος πουλήθηκε το 2010 προς 46 εκ. δολ.
Ο θησαυρός του Πριάμου (γύρω στα 3000 π.Χ.)
Ο Ερρίκος Σλήμαν ανακάλυψε στην Ανατολία της Τουρκίας μια κρύπτη το περιεχόμενο της οποίας μετέφερε στο Βερολίνο. Τα σπάνια ευρήματα περιελάμβαναν δύο χρυσά διαδήματα, περίπου 8.750 χρυσά δαχτυλίδια, όπλα και ασπίδες. Ο ίδιος θεώρησε ότι ανήκε σε βασιλιά της Τροίας και έβαλε τη γυναίκα του να φωτογραφηθεί με τα κοσμήματα, γεγονός που αποκάλυψε την κλοπή. Στη συνέχεια όμως οι Ρώσοι έκλεψαν με τη σειρά τους το θησαυρό, τον οποίο είχαν κρύψει οι Γερμανοί κάτω από τον Ζωολογικό Κήπο του Βερολίνου κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Πούσκιν της Μόσχας και η Γερμανία ζητά να της επιστραφεί παρά την δική της σκοτεινή ανάμιξη.
Η προτομή της Νεφερτίτης (γύρω στα 1345 π.Χ.)
Το 2011 η Γερμανία αρνήθηκε το αίτημα της Αιγύπτου το οποίο έχει γίνει επανειλημμένως σε όλους τους τόνους από το 1930, για την επιστροφή της προτομής της Νεφερτίτης. Η εντυπωσιακότατη προτομή προσελκύει περισσότερους από ένα εκατομμύριο επισκέπτες στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου και η Γερμανία το αποκαλεί “την πρέσβειρα της Αιγύπτου στο Βερολίνο”. Το Κάιρο ισχυρίζεται ότι η προτομή μεταφέρθηκε το 1913 από Γερμανό αρχαιολόγο με πλαστά έγγραφα.
Πύλη της Ιστάρ (575 π.Χ.)
Η πύλη της Βαβυλώνας χτίστηκε από τον βασιλιά Ναβουχοδονόσορα Β’ ως πύλη εισόδου στην αρχαία Βαβυλώνα (το σημερινό Ιράκ), και είναι διακοσμημένη με μπλε και πράσινα εφυαλωμένα τούβλα και αναπαραστάσεις δράκων και ταύρων. Το 1902 ξεκίνησαν τις ανασκαφές οι Γερμανοί αρχαιολόγοι και το 1928 ξεκίνησε η ανακατασκευή της στο Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο η οποία διήρκεσε δύο χρόνια. Το 2002 το Ιράκ ζήτησε να επιστρέψει η Πύλη αλλά δεν εισακούστηκε μέχρι σήμερα.
Τα μάρμαρα του Παρθενώνα (447–438 π.Χ.)
Από το 1801 μέχρι το 1805 ο Λόρδος Έλγιν, πρέσβης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πούλησε τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην βρετανική κυβέρνηση για 35.000 στερλίνες (3 με 4 εκ. στερλίνες σήμερα). Η χώρα μας έχει επανειλημμένα ζητήσει να επιστρέψουν από το 1980 και μετά αλλά το Βρετανικό Μουσείο ισχυρίζεται ότι ο Έλγιν ενήργησε ως επίσημος διπλωμάτης με σχετική άδεια να τα μεταφέρει.
Ο βωμός της Περγάμου (2ος αιώνας π.Χ.)
Από το 2003 η Τουρκία ζητά την επιστροφή του βωμού της Περγάμου από την Γερμανία. Κατασκευάστηκε με εντολή του Ευμένη Β΄ της γενιάς των Σελευκιδών προς τιμή του πατέρα του Αττάλου Α΄ που κυριάρχησε στην Πέργαμο μετά τη νίκη του ενάντια στους Γαλάτες. Ανακαλύφθηκε μεταξύ 1878 και 1886 από το Γερμανό αρχαιολόγο Karl Humann και τμήματά του στάλθηκαν στο Βερολίνο ύστερα από συμφωνία μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γερμανίας. Η μερική αναστήλωση του βωμού διήρκεσε μέχρι το 1902 και σήμερα εκτίθεται στο Μουσείο της Περγάμου. Η Γερμανία ισχυρίζεται ότι το αγόρασε και ότι η εξαγωγή του ήταν νόμιμη.
Η Στήλη της Ροζέττας (196 π.Χ.)
Εδώ και δεκαετίες το Κάιρο ζητά την επιστροφή της περίφημης Στήλης της Ροζέττας από το Βρετανικό Μουσείο (πάλι), ενώ το 2018 επανέλαβε το αίτημα. Η 2200 ετών Στήλη είναι μια πέτρινη πλάκα από γρανοδιορίτη και προέρχεται από τον ναό του Πτολεμαίου Ε’ του Επιφανούς. Χρονολογείται τον 2ο αιώνα π.Χ. και φέρει μια εγχάρακτη επιγραφή σε δύο γλώσσες (αιγυπτιακή και ελληνική) και τρία συστήματα γραφής (ιερογλυφικά, δημώδη αιγυπτιακή, ελληνική) Το ελληνικό μέρος της στήλης αρχίζει ως εξής: « Βασιλεύοντος του νέου και παραλαβόντος την βασιλείαν παρά του πατρός… ». Ο Γάλλος μελετητής Ζαν-Φρανσουά Σαμπολιόν κατάφερε, με βάση τα ονόματα των βασιλέων Πτολεμαίου και Αρσινόης που αναφέρονται στην στήλη, να βρει το κλειδί για να αποκρυπτογραφήσει τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Αυτή η ανεκτίμητης αξίας ανακάλυψη ήταν καθοριστική για την εξέλιξη της επιστήμης της Αιγυπτιολογίας. Η Στήλη ανακαλύφθηκε κατά τη γαλλική αποικιοκρατία και την πήραν οι Βρετανοί από τους Γάλλους κατά τους Ναπολεόντειους πολέμους το 1801.
Οι ζωδιακοί κύκλοι στην Τέντυρα (1ος αιώνας π.Χ.)
Οι ζωδιακοί κύκλοι της Ντέντερα (αρχαία Τέντυρα) απεικονίζουν τα πρώτα ζωδιακά σύμβολα και αφαιρέθηκαν από τον ναό με εκρηκτικά και μεταφέρθηκαν στη Γαλλία το 1821. Σήμερα βρίσκονται στο Λούβρο στο Παρίσι και είναι ακόμη ένας θησαυρός που έχει ζητήσει να επιστραφεί ο Αιγύπτιος αρχαιολόγος και πρώην υπουργός Zahi Hawass.
Ο θησαυρός της Σιών (6ος αιώνας)
Η Τουρκία επανέλαβε το αίτημα επιστροφής μεταξύ άλλων ενός μεγάλου μέρους του Θησαυρού της Σιών που βρίσκεται στο Μουσείο Dumbarton Oaks Institute στην Ουάσινγκτον. Ο θησαυρός περιλαμβάνει κηροπήγια, σταυρούς και άλλα σκεύη βρέθηκε στην Αττάλεια το 1963. Ένας Αμερικανός συλλέκτης αγόρασε τους θησαυρούς έναντι 1 εκ. δολ. και τους δώρισε στο μουσείο το 1967. Μέρος του θησαυρού βρίσκεται σε μουσείο στην Αττάλεια, συμπεριλαμβανομένου του επάνω μέρους ενός αγάλματος του Ηρακλή που επεστράφη από το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης.
Το ιερό άγαλμα Hoa Hakananai’a (γύρω στα 1200)
Η κυβερνήτης του νησιού έκανε έκκληση πέρσι στο Βρετανικό Μουσείο για την επιστροφή του ιερού αγάλματος Μοάι. “Κρατάτε την ψυχή μας”, ανέφερε χαρακτηριστικά στους εκπροσώπους του μουσείου το οποίο κρατά το άγαλμα επί 150 χρόνια από τη στιγμή που μεταφέρθηκε χωρίς άδεια από βρετανική φρεγάτα και δωρίστηκε στην βασίλισσα Βικτωρία.
Το μικρό μαρμάρινο κεφάλι από τη σαρκοφάγο Σινταμάρα (3ος αιώνας π.Χ.)
Η Σαρκοφάγος Σινταμάρα ανακαλύφθηκε από τον Βρετανό αρχαιολόγο Sir Charles Wilson το 1882 στην Τουρκία. Από την σαρκοφάγο αφαίρεσε ένα μαρμάρινο κεφάλι παιδιού, το οποίο αργότερα δώρισε η οικογένειά του στο Μουσείο Βικτόρια & Άλμπερτ και πολλοί πίστευαν ότι το μουσείο θα επέστρεφε το κεφάλι στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης όπου και βρίσκεται η σαρκοφάγος (φωτ.). Το 2014 όμως το βρετανικό μουσείο ανακοίνωσε ότι έχει την πρόθεση να δανείσει το εύρημα στην Τουρκία, κάτι που ακόμη δεν έχει γίνει.
Τα χάλκινα της Μπενίν (16ος αιώνας)
Τα 4000 χάλκινα αγάλματα της Μπενίν τα έκλεψαν το 1897 Βρετανοί στρατιώτες από τη σημερινή Νιγηρία. Μετά από πολλά αιτήματα το Βρετανικό Μουσείο πούλησε 30 από αυτά στην κυβέρνηση της Νιγηρίας από το 1950 μέχρι το 1972, 700 όμως από αυτά εξακολουθούν να βρίσκονται ακόμη εκεί. Το 1984 ο οίκος δημοπρασιών Sotheby’s πούλησε ένα από αυτά προς 46.000 δολ.
Η πολύτιμη συλλογή της Μακντάλα (1740)
Η Αιθιοπία πέρσι ζήτησε την επιστροφή έργων τέχνης που είχε πάρει ο βρετανικός στρατός το 1868 από την Αβησσυνία καθώς επρόκειτο να μεταφερθούν σε μια νέα έκθεση, την Μακντάλα 1868, στο Μουσείο Βικτόρια & Άλμπερτ στο Λονδίνο. Στα πολύτιμα αυτά ευρήματα συμπεριλαμβάνεται μια χρυσή βασιλική κορώνα, ένα νυφικό και πολλά άλλα. Το μουσείο πρόσφατα προσφέρθηκε να δανείσει τον πολύτιμο θησαυρό στην Αιθιοπία και η πρεσβεία θεωρεί την εξέλιξη κίνηση προς την σωστή κατεύθυνση.
Οι θησαυροί του Θερινού Παλατιού (1750 και προγενέστερα)
Η Κίνα ζητά εδώ και χρόνια την επιστροφή 1,6 εκ. αρχαιοτήτων τις οποίες είχαν πάρει τα γαλλικά και βρετανικά στρατεύματα το 1860 από το Παλαιό Θερινό Παλάτι το οποίο χτίστηκε το 1750. Ζητήθηκε μεταξύ άλλων από το Βρετανικό Μουσείο,να επιτρέψει την πρόσβαση σε Κινέζους επιστήμονες αλλά το μουσείο ισχυρίζεται ότι μόνο 15 από τα 23.000 κομμάτια της κινέζικης συλλογής του προέρχονται από το παλάτι. Ο θησαυρός αυτός αξίζει σήμερα δισεκατομμύρια εάν σκεφτούμε ότι το 2010 ένα βάζο της εποχής της δυναστείας των Τσινγκ από το παλάτι πουλήθηκε προς 69,5 εκ. δολ.
Κόσμημα κεφαλής από φτερά (γύρω στο 1520)
Το 1991 η κυβέρνηση του Μεξικού κατέθεσε επίσημο αίτημα για την επιστροφή ενός κοσμήματος κεφαλής των Αζτέκων στην κυβέρνηση της Αυστρίας το οποίο και απορρίφθηκε. Το μοναδικό αυτό κόσμημα αποτελείται από 500 φτερά από την ουρά του περίλαμπρου πουλιού κετζάλ και βρίσκεται στο Εθνολογικό Μουσείο της Βιέννης. Φημολογείται ότι το έφερε στην Ευρώπη Ισπανός κονκισταντόρ στα μέσα του 16ου αιώνα. Η μελέτη που ανέλαβε να κάνει η αυστριακή κυβέρνηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το κόσμημα δεν μπορεί να ταξιδέψει με ασφάλεια εξαιτίας των δονήσεων του αεροπλάνου κατά την πτήση.
