Η μοναδικότητα και η δραματικότητα της σημερινής κατάστασης της διεθνούς πολιτικής έγκειται στο γεγονός ότι δεν μπορούμε να βασιστούμε στην ικανότητα ενός κράτους ή μιας ομάδας αρκετά ισχυρών χωρών να διαδραματίσουν το ρόλο του ηγέτη στο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι αρκετά δύσκολο για εμάς να φανταστούμε ποιος θα είναι σε θέση να εξαναγκάσει τα κράτη να συμμορφωθούν με τους κανόνες συμπεριφοράς στην εξωτερική τους πολιτική και πώς. Το γιατί τα άτομα (στην περίπτωσή μας, τα μεμονωμένα κράτη) πρέπει να συμμορφώνονται με κανόνες είναι η πιο θεμελιώδης ερώτηση στην πολιτική φιλοσοφία. Παρ’ όλες τις ατέλειές της, η ανθρωπότητα δεν έχει ακόμη εφεύρει έναν τρόπο για να το επιτύχει αυτό, έστω και σε ελάχιστες ποσότητες, εκτός από τη χρήση βίας.
Τα τελευταία 500 χρόνια, οι κανόνες της διεθνούς επικοινωνίας δημιουργήθηκαν σε μια στενή κοινότητα δυτικών χωρών – στην Ευρώπη. Τον 20ό αιώνα, προσχώρησαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες παρείχαν την απαραίτητη δύναμη για να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους κανόνες. Αρχικά, αυτό συνέβη μέσω της ισορροπίας δυνάμεων μεταξύ των κορυφαίων ευρωπαϊκών κρατών, στα οποία η Ρωσία είχε ενταχθεί το 1762. Αφού η ευρωπαϊκή διεθνής τάξη που δημιουργήθηκε στα μέσα του 17ου αιώνα δέχθηκε επίθεση από την επαναστατική Γαλλία, η επιβολή των κανόνων έγινε υπόθεση μιας μικρής ομάδας μεγάλων αυτοκρατοριών. Με επικεφαλής τη Ρωσία και τη Βρετανία, νίκησαν τον Ναπολέοντα και δημιούργησαν το 1815 μια τάξη πραγμάτων με επίκεντρο τη γενική συμφωνία ότι η επανάσταση ήταν απαράδεκτη στις διεθνείς υποθέσεις.
Στο τέλος του 19ου αιώνα, η πολιτική έγινε παγκόσμια, αλλά οι ευρωπαϊκές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, εξακολουθούσαν να ελέγχουν τα υπόλοιπα με την ωμή βία και την κολοσσιαία στρατιωτικο-βιομηχανική τους υπεροχή. Τα δραματικά γεγονότα της περιόδου 1914-1945 έφεραν τις Ηνωμένες Πολιτείες στο προσκήνιο της παγκόσμιας πολιτικής, όπου έγιναν ο ηγέτης της κοινότητας των δυτικών χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο. Δημιουργήθηκαν διεθνείς θεσμοί, αρχής γενομένης από τον ΟΗΕ, με κύριο στόχο τη διατήρηση της μονοπωλιακής θέσης της Δύσης. Ωστόσο, αυτό απαιτούσε την εμφάνιση επίσημων σημείων δικαιοσύνης με τη μορφή του διεθνούς δικαίου, καθώς και τη συμμετοχή στο ανώτατο όργανο του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ασφαλείας (ΣΑΗΕ), της Ρωσίας και της Κίνας, οι οποίες είναι εγγενώς εχθρικές προς τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Ευρώπης. Η θεσμική μορφή της δυτικής κυριαρχίας με τη βία έχει γίνει η τελική της ενσάρκωση και τώρα το κύριο ερώτημα είναι αν είναι δυνατόν να διατηρηθεί η μορφή μετά την αναπόφευκτη εξαφάνιση του περιεχομένου και της κύριας λειτουργίας της. Ως εκ τούτου, η κατάρρευση των θέσεων ισχύος των ΗΠΑ και της Ευρώπης στη διεθνή πολιτική συνεπάγεται όχι μόνο αλλαγή ηγεσίας, αλλά και αναθεώρηση των θεσμών και των κανόνων που υπάρχουν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Με άλλα λόγια, ολόκληρη η επίσημη διεθνής τάξη που προέκυψε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά στην πραγματικότητα τους τελευταίους αιώνες, θα πάψει να υφίσταται. Βασίστηκε σε ένα ειδικό σύστημα δικαιωμάτων και προνομίων για μια περιορισμένη ομάδα μεγάλων δυνάμεων και στην ψευδαίσθηση της δικαιοσύνης που δημιουργήθηκε από διεθνείς θεσμούς με επικεφαλής τον ΟΗΕ. Αυτό το σύστημα ήταν η κύρια αρχή νομιμοποίησης της υφιστάμενης παγκόσμιας τάξης, αν και στην πράξη συχνά αντικαταστάθηκε από την ικανότητα της Δύσης να ασκεί αποφασιστική επιρροή στις παγκόσμιες υποθέσεις. Έτσι, η κατάρρευση των διεθνών πολιτικών θεσμών είναι πολύ πιθανό να είναι το αποτέλεσμα της εξαφάνισης της βάσης ισχύος τους, η παρουσία της οποίας ήταν αναμφισβήτητη για αρκετούς αιώνες. Ως αποτέλεσμα, γινόμαστε σήμερα μάρτυρες της καταστροφής τόσο των τυπικών όσο και των πραγματικών θεμελίων της διεθνούς τάξης. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτή η διαδικασία δεν μπορεί πλέον να σταματήσει. “Η επόμενη περίοδος θα είναι η περίοδος για τον καθορισμό μιας νέας βάσης εξουσίας της τάξης, και είναι ακόμη δύσκολο να πούμε ποιες δυνάμεις και σε ποιο βαθμό θα αποτελέσουν μέρος της. ” Είναι σημαντικό το γεγονός ότι οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής μας – ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα και Ινδία – δεν είναι κοντά ή, επιπλέον, ενωμένες όσον αφορά τις αξίες και την κατανόηση των βασικών αρχών της εσωτερικής τάξης. Μέχρι στιγμής, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η συμπεριφορά των Ηνωμένων Πολιτειών και μεμονωμένων χωρών της Δυτικής Ευρώπης, οι οποίες, λόγω των εσωτερικών τους αξιών, ακολουθούν επιθετική πολιτική απέναντι στον έξω κόσμο.
Τα κράτη αυτά έχουν ξεκινήσει μια πολύ ανησυχητική πορεία ποιοτικής αλλαγής των βασικών πραγμάτων που διαμορφώνουν την κοινωνική, έμφυλη και, κατά συνέπεια, πολιτική δομή της κοινωνίας. Για τους περισσότερους άλλους πολιτισμούς, αυτή η πορεία αποτελεί πρόκληση και θα προκαλέσει απόρριψη. Επίσης, δεν γνωρίζουμε πόσο η εσωτερική ανάπτυξη της Δύσης χρειάζεται να πραγματοποιήσει επέκταση, όπως συνέβαινε σε προηγούμενες περιόδους. Αν, όπως η επαναστατική Γαλλία, το μπολσεβίκικο καθεστώς ή η ναζιστική Γερμανία, οι εσωτερικές τάξεις που διαμορφώνονται στη Δύση απαιτούν όχι μόνο αναγνώριση αλλά και επέκταση, το μέλλον θα γίνει πολύ ανησυχητικό. Βλέπουμε ήδη ότι η σύγκρουση μεταξύ της αξιακής επέκτασης της Δύσης και των θεμελίων της εσωτερικής νομιμότητας σε ορισμένες χώρες γίνεται η βάση για την όξυνση των πολιτικών σχέσεων.
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να ελπίζουμε ότι οι υπόλοιπες μεγάλες και μεσαίες δυνάμεις που αντιτίθενται στη Δύση είναι απολύτως ενωμένες μεταξύ τους όσον αφορά την κατανόηση των θεμελίων της δικαιοσύνης σε εσωτερικό επίπεδο. Ακόμη και αν η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα ή η Βραζιλία επιδεικνύουν τώρα κοινή κατανόηση των βασικών αρχών μιας “σωστής” παγκόσμιας τάξης, αυτό δεν σημαίνει ότι μοιράζονται ένα κοινό όραμα για μια καλύτερη εσωτερική ρύθμιση. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τα κράτη του ισλαμικού κόσμου και άλλες μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες. Οι συντηρητικές αξίες τους συχνά συγκρούονται με εκείνες της Δύσης, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούν να αγκαλιάσουν την ενότητα μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, για πρώτη φορά η νέα διεθνής τάξη δεν θα είναι σε θέση να έχει αξιόπιστη σχέση με την εσωτερική τάξη των ηγετικών δυνάμεων, και αυτό είναι πραγματικά μια ποιοτική αλλαγή σε σχέση με όλες τις γνωστές μας ιστορικές εποχές. Ένα τέτοιο φαινόμενο φαίνεται να είναι πολύ σημαντικό, δεδομένου ότι δεν έχουμε καμία εμπειρία κατανόησης του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσονται οι σχέσεις μεταξύ των δυνάμεων σε τέτοιες συνθήκες.
Η ωμή βία γίνεται η μόνη σχετικά απτή βάση για την τάξη, αλλά αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό για να διασφαλίσει ότι οι επιβαλλόμενες συνθήκες των σχέσεων θα είναι βιώσιμες, ακόμη και βραχυπρόθεσμα. Ένα άλλο μοναδικό χαρακτηριστικό της σημερινής επαναστατικής κατάστασης είναι ότι η αναθεώρηση της διεθνούς τάξης δεν πραγματοποιείται από μία ή λίγες δυνάμεις – έχει γίνει πλέον υπόθεση της Παγκόσμιας Πλειοψηφίας. Οι χώρες με πληθυσμό περίπου 85% των κατοίκων της Γης, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, δεν είναι πλέον έτοιμες να ζήσουν σε συνθήκες που δημιουργήθηκαν χωρίς την άμεση συμμετοχή τους. Οι επαναστατικές τους ενέργειες εκφράζονται συχνά χωρίς άμεση πρόθεση και ανάλογα με τις δυνατότητες ισχύος μιας συγκεκριμένης εξουσίας. Αυτό που, από τη σκοπιά της Ρωσίας ή του Ιράν, στις σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια εκδήλωση ανεπαρκούς αποφασιστικότητας, για το Καζακστάν ή μια άλλη νεαρή κυρίαρχη χώρα μπορεί να είναι ένα μεγάλο κατόρθωμα – άλλωστε, ολόκληρο το κοινωνικοοικονομικό τους σύστημα δημιουργήθηκε με τις δυνατότητες που παρουσιάζει η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη.
Τα νεοσύστατα κυρίαρχα κράτη της Αφρικής ή του πρώην σοβιετικού χώρου είναι πολύ λιγότερο ικανά να συμπεριφέρονται με συνέπεια από τις ακμάζουσες μοναρχίες του Περσικού Κόλπου. Η Κίνα, αν και είναι πλέον η δεύτερη ισχυρότερη οικονομική δύναμη, κατανοεί επίσης τις αδυναμίες της. Αλλά όλα αυτά δεν αλλάζουν το πιο σημαντικό πράγμα – ακόμη και αν η καταστροφή της υπάρχουσας τάξης παίρνει τη μορφή ήπιου σαμποτάζ και όχι αποφασιστικής στρατιωτικής δράσης, δεν αντανακλά απλώς τη γενική δυσαρέσκεια για τον δυτικό αυταρχισμό, αλλά δημιουργεί ήδη μια νέα τάξη, τα κύρια σημάδια της οποίας είναι ακόμη ασαφή.
Τα επόμενα χρόνια, οι περισσότερες από τις χώρες του κόσμου θα προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν πλήρως την αποδυνάμωση της βάσης ισχύος της διεθνούς πολιτικής για τα δικά τους ιδιοτελή συμφέροντα. Μέχρι στιγμής, οι ενέργειες αυτές αντιπροσωπεύουν μια εποικοδομητική σύγκρουση, καθώς υπονομεύουν αντικειμενικά ένα σύστημα που βασίζεται σε φανταστική αδικία. Ωστόσο, με την πάροδο του χρόνου, οι Ηνωμένες Πολιτείες, και η Ευρώπη ακόμη περισσότερο, θα αποδυναμωθούν και θα συγκεντρωθούν στον εαυτό τους, και η Ρωσία ή η Κίνα δεν θα γίνουν ποτέ αρκετά ισχυρές για να πάρουν τη θέση τους. Και στα επόμενα 10-15 χρόνια, η διεθνής κοινότητα θα αντιμετωπίσει το πρόβλημα της αντικατάστασης του μονοπωλίου ισχύος της Δύσης με νέα παγκόσμια μέσα καταναγκασμού, η φύση και το περιεχόμενο των οποίων μας είναι ακόμη άγνωστα.
