Τα δύο μαρμάρινα αγγεία, μία ταφική λήκυθος και μία λουτροφόρος, δεν ξεπερνούν τα 60 εκατοστά σε ύψος, χρονολογούνται στον 4ο αιώνα π.Χ. και έχουν να διηγηθούν μια περιπετειώδη ιστορία. Ταξίδεψαν σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες περνώντας από τα χέρια μεσαζόντων, εμπόρων και συλλεκτών έργων τέχνης, αλλά και διωκτικών αρχών. Φωτογραφήθηκαν, πωλήθηκαν, κατασχέθηκαν και πωλήθηκαν ξανά. Οι όποιες σκιώδεις ή νομιμοφανείς συναλλαγές, όμως, φαίνεται ότι δεν έσβησαν τα πραγματικά τους ίχνη. Εδώ και μήνες διεξάγονται εντατικές διαπραγματεύσεις για τον επαναπατρισμό τους. Το ελληνικό Δημόσιο τα διεκδικεί από την Ελβετία ως παρανόμως εξαχθείσες αρχαιότητες.
Στις αρχές Οκτωβρίου του 2017 ένας πρώην φοιτητής στο Κέμπριτζ, του ερευνητή παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών κυκλωμάτων αρχαιοκαπηλίας Χρήστου Τσιρογιάννη, επισκέφθηκε τη διεθνή έκθεση τέχνης Frieze Masters στο Λονδίνο. Εκεί εντόπισε στο περίπτερο του Ελβετού εμπόρου Ζαν-Ντέιβιντ Καν τα δύο αττικά αγγεία. Τα φωτογράφισε –για παν ενδεχόμενο– και έστειλε τις εικόνες στον Ελληνα ειδικό. Θυμόταν από τις διαλέξεις που είχε παρακολουθήσει ότι ο κ. Τσιρογιάννης εξέταζε εξονυχιστικά κάθε αρχαιοελληνικό αντικείμενο προς δημοπράτηση. Συνέκρινε ανάλογες φωτογραφίες με κατασχεμένες πολαρόιντ αρχαιοκαπήλων, αναζητούσε ιστορικά συλλογής, προσπαθούσε να ταυτοποιήσει πιθανά προϊόντα λαθρανασκαφής. Τα δύο αγγεία αποδείχθηκε ότι είχαν ύποπτο παρελθόν.
Οπως εξηγεί ο κ. Τσιρογιάννης στην «Κ» και τα δύο εικονίζονταν σε πολαρόιντ φωτογραφίες στο κατασχεμένο αρχείο του Ιταλού εμπόρου τέχνης Τζιανφράνκο Μπεκίνα. Η ταφική λήκυθος φέρει παράσταση νεκρού και της οικογένειάς του, αλλά και επιγραφή με τα ονόματά τους. Στις πολαρόιντ οι αρχαιοκάπηλοι είχαν σημειώσει με κόκκινο μαρκαδόρο αυτά τα στοιχεία για να τονίσουν τη σπανιότητα του αντικειμένου. Μόλις ταύτισε τα δύο αγγεία ο Ελληνας ερευνητής ενημέρωσε την Ιντερπόλ. Ακολούθησε η κατάσχεσή τους και η μάχη για τη διεκδίκησή τους από την Ελλάδα.
Ο δικηγόρος Αθηνών – Ζυρίχης Ηλίας Μπίσιας έχει εκπροσωπήσει επιτυχώς το ελληνικό Δημόσιο σε παρόμοιες περιπτώσεις επαναπατρισμού αρχαίων αντικειμένων. Ο ίδιος χειρίζεται τώρα το ζήτημα των δύο μαρμάρινων αγγείων. Οσο διεξάγονται οι διαπραγματεύσεις δεν θέλησε να κάνει κάποια δήλωση στην «Κ», ωστόσο τόνισε ότι η υπόθεση είναι σε κομβικό σημείο. Σε εξέλιξη βρίσκεται και προκαταρκτική έρευνα από τις ελληνικές εισαγγελικές αρχές.
Στο παρασκήνιο αυτής της ιστορίας, πάντως, βρίσκονται πρόσωπα που έχουν απασχολήσει στο παρελθόν τις ελληνικές αρχές. Ο Μπεκίνα έχει από το 2017 και το 2018 δύο καταδίκες φυλάκισης 11 και 7 ετών σε δεύτερο βαθμό στην Ελλάδα για αποδοχή προϊόντων εγκλήματος (σχετικά με την κλοπή τεσσάρων τοιχογραφιών από την Εύβοια) και για υπεξαίρεση αρχαίων αντικειμένων. Ο Καν σε άλλες δύο περιπτώσεις είχε δεχθεί έπειτα από διαπραγματεύσεις να παραδώσει στην Ελλάδα «ανεπιφύλακτα και άνευ όρων» αρχαία αντικείμενα που είχαν εξαχθεί παράνομα από τη χώρα.
Ο πρώτος από τους δύο επαναπατρισμούς έγινε το 2007 ― και στις δύο περιπτώσεις το ελληνικό Δημόσιο είχε εκπροσωπηθεί από τον κ. Μπίσια. Επρόκειτο για το ακέφαλο άγαλμα του Απόλλωνα Λυκείου, γλυπτό του 1ου μ.Χ. αιώνα το οποίο είχε κλαπεί μαζί με ακόμη εννέα αντικείμενα από τη Γόρτυνα Κρήτης. Ηταν αντίγραφο πρωτότυπου αγάλματος που αποδίδεται στον Πραξιτέλη ή στη σχολή του. Εντοπίστηκε 16 χρόνια μετά την κλοπή στην Ελβετία. Ο Καν το είχε πωλήσει σε ιδιώτη αλλά δεν το είχε παραδώσει ακόμη. Ακολούθησε το 2008 η επιστροφή στην Ελλάδα μαρμάρινης ληκύθου του 4ου αιώνα π.Χ. Το αντικείμενο είχε τεθεί προς δημοπράτηση από τον Καν σε διεθνή έκθεση στο Μάαστριχτ της Ολλανδίας, αλλά εντοπίστηκε και ταυτίστηκε ως προϊόν παράνομης διακίνησης.
Το αρχείο Μπεκίνα
Στην υπό διαπραγμάτευση υπόθεση των δύο μαρμάρινων αγγείων ο Καν είχε ρόλο μεσάζοντα εκπροσωπώντας το καντόνι της Βασιλείας στην Ελβετία. Η ιστορία ξεκινάει στις αρχές του 2002 με την αστυνομική έφοδο στην γκαλερί του Μπεκίνα στη Βασιλεία. Κατάσχονται και φωτογραφίζονται τουλάχιστον 5.800 αντικείμενα, εκ των οποίων τα περισσότερα επαναπατρίζονται τα επόμενα χρόνια στην Ιταλία. Το 2006 φτάνουν στο ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού πέντε cd με φωτογραφίες αρχαιοτήτων. Πρόκειται για το περιβόητο αρχείο Μπεκίνα που χρησιμεύει μέχρι και σήμερα στην ταυτοποίηση αντικειμένων που πιθανότατα αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφής. Το 2011 με απόφαση των ιταλικών αρχών εξαιρούνται 19 αντικείμενα από τη διαδικασία της επιστροφής τους και δίνονται ξανά πίσω στους Ελβετούς. Σε αυτά περιλαμβάνονται και τα δύο αρχαιοελληνικά μαρμάρινα αγγεία. Λόγω χρεών του Μπεκίνα οι δύο αρχαιότητες κατάσχονται από τους Ελβετούς και ανατίθεται η πώλησή τους στον Καν.
Διμερής συμφωνία
Το παράδοξο στη συγκεκριμένη υπόθεση είναι ότι τα δύο αγγεία πέρασαν από τις ιταλικές και τις ελβετικές αρχές και τέθηκαν προς πώληση, ενώ ήταν γνωστή η εμπλοκή Μπεκίνα, χωρίς προηγουμένως να ενημερωθούν σχετικά οι ελληνικές αρχές.
Από την πλευρά του, ο Καν υποστήριξε στην ιστοσελίδα του ότι είχε λάβει διαβεβαιώσεις για τη νόμιμη προέλευση των δύο αντικειμένων. Οπως ισχυρίστηκε, με δική του εισήγηση οι Ελβετοί ζήτησαν τη γνώμη ειδικού σε θέματα Δικαίου της Τέχνης από το Πανεπιστήμιο της Γενεύης – τον οποίο όμως δεν κατονόμασε. Εκείνος φέρεται να έκρινε ότι επιτρέπεται η πώλησή τους. Ανέφερε ακόμη ότι προσπάθησε να ελέγξει τα αγγεία στην ιδιωτική βάση δεδομένων για κλεμμένα έργα τέχνης, Art Loss Register, χωρίς να υπάρξει εκεί κάποια σχετική ειδοποίηση.
Πέρα από τις όποιες νομικές πτυχές, το ζήτημα της διεκδίκησης των δύο αγγείων φαίνεται ότι έχει και διπλωματικές προεκτάσεις. Αλλωστε, από τον Μάιο του 2007 Ελλάδα και Ελβετία έχουν υπογράψει διμερή συμφωνία επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών.
